Eftir miklar breytingar úr umsvifamiklu sjávarútvegsplássi þar sem HB lék aðalhlutverk og síðar HB Grandi eftir sameiningu, tók við samdráttarskeið í hefðbundnum sjávarútvegi á Akranesi. Brim, sem enn er með talsverð umsvif á Akranesi, hefur þó mætt breytingunum með aðgerðum og stendur myndarlega að baki Breið þróunarfélagi með Akraneskaupstað og fleiri aðilum. Þar eru að skjóta rótum athyglisverð fyrirtæki sem vinna að nýsköpun, m.a. á sviði sjávarútvegs og sjávarnytja.
Breið þróunarfélag er í gamla HB-húsinu á Bárugötunni sem er eitt af kennileitum Akraness. Húsið er í eigu Brims sem leigir það út til Breiðar sem hefur lagt til fjölda fyrirtækja aðstöðu þar til rannsóknar- og nýsköpunarstarfs.
Gísli Gíslason sem var áður bæjarstjóri á Akranesi, stjórnarformaður Spalar sem gerði Hvalfjarðargöng og hafnarstjóri Faxaflóahafna, er nú sestur í stól stjórnarformanns Þróunarfélagsins Breiðar. Honum á hægri hönd er Valdís Fjölnisdóttir framkvæmdastjóri. Í stjórn félagsins eru Inga Jóna Friðgeirsdóttir, fjármálastjóri Brims, og Sævar Freyr Þráinsson, bæjarstjóri Akraneskaupstaðar.
Nýting á hliðarafurðum
Félaginu er ætlað að efla atvinnutækifæri, nýsköpun og skapandi greinar á svæðinu. Þá er gert ráð fyrir þróunarvinnu við uppbyggingu íbúða- og atvinnuhúsnæði á Breið en meirihluti lóða þar er í eigu Brims og Akraneskaupstaðar.
Gísli segir að grunnhugmyndin að baki Breiðar þróunarfélags og Sjávarklasans sé í raun ekki ósvipuð nema hvað innan vébanda Breiðar fer einnig fram starfsemi sem er ótengd sjávarnytjum.
„Við búum einnig vel að blautrýmum sem er mikilvægt fyrir þá sem eru í þróunarvinnu; að hafa svæði þar sem hægt er að prófa hlutina í raunverulegu umhverfi. Sjávarklasinn er virkilega glæsilegt verkefni sem hefur verið öðrum hvatning og þar á meðal okkur hérna,“ segir Gísli.
Valdís segir að stór hluti verkefna innan þróunarfélagsins tengist lífmassa í sjónum. Nú sé því sem næst búið að fullnýta sjálfan fiskinn og aukaafurðir hans og séu hafin séu verkefni sviði nýtingar á hliðarafurðum eins og grjótkrabba, þara og öðru úr lífríki hafsins sem eigi enn eftir að vinna verðmæti úr. Þar sé af mörgum að taka og tækifærin á hverju strái.
Gísli segir að nú sé svo komið að sjávarútvegsþjóðir geti ekki lengur treyst á hefðbundinn sjávarútveg sem vaxtarbrodd. Mikilvægi þróunar nýrra vinnsluaðferða og nýting nýrra tegunda sé meiri en áður hefur verið. Hann bendir á nýtingu á þara og þörungum í þessu sambandi. Alls koma um 15 fyrirtæki á Íslandi að rannsóknum, nýtingu og framleiðslu úr þara og framleiðslu smáþörunga. Þótt þróun sé hafin á þessu sviði hérlendis, til að mynda með fyrirtækjunum Algó og Sedna Biopack sem eru að þróa sínar afurðir, sæmeti og umbúðir úr þara, innan Breiðar þróunarfélags, séu Íslendingar talsvert á eftir öðrum þjóðum í nýtingu á þessum tegundum. Á Bretlandseyjum og Írlandi er stunduð ræktun á þörungum og í Færeyjum hefur umfangsmikil þararækt í sjónum vakið alþjóðlega athygli. Þarinn er seldur til matvæla- og fóðurframleiðslu en ræktun hans bætir auk þess vistfræðilegt ástand hafsins. Þá sé grjótkrabbi vannýtt tegund sem annað fyrirtæki tengt Breið þróunarfélagi, Akranes Seafood, hefur hafið veiðar á og vinnslu.
Ný löggjöf
Gísli segir mikilvægt að stutt verði við þá sprota og þá nýsköpun sem felst í rannsóknum, úrvinnslu hugmynda og þróun afurða.
„Þessar greinar falla undir lög um lög um stjórn fiskveiða, lög um umgengni við nytjastofna sjávar og lög um einkarétt íslenska ríkisins að auðlindum á hafsbotni. Þetta er mun flóknara stjórnkerfi en hentar þróun og nýsköpun. Það þarf að vera meiri skilningur á að þeir sem til dæmis hyggjast stunda rannsóknir á þara með nýtingu að leiðarljósi, þurfi ekki að fara í þungan feril umsókna um rannsóknaleyfi sem þróunarstarf af þessu tagi stendur engan veginn undir á fyrstu stigum starfseminnar. Það þarf að gefa meiri slaka í tengslum við grunnrannsóknirnar. Leyfa frumkvöðlum að spreyta sig án þess að það kosti eltingarleik við stofnanir, sveitarfélög, orkustofnun og heilbrigðiseftirlit svo einungis fáir aðilar séu nefndar,“ segir Gísli.
Hann hefur sent sjávarútvegsráðherra minnisblað með ábendingu um sérstaka löggjöf sem tæki til lífrænna auðlinda grunnsævis og stranda. Hann segir sjávarafla af grunnsævi, þara, þörunga og vannýttar krabba- og skeljategundir geta skilað meiri verðmætum en raunin er í dag. Nýtingunni megi stýra á ábyrgan og sjálfbæran máta. Með sérstakri löggjöf um auðlindir á grunnsævi og við strendur landsins, þ.m.t. strandveiðar, sé tækifæri til að stíga markvert skref í skynsamlegri þróun og nýtingu en um leið opna á tækifæri til atvinnusköpunar, ekki síst á landsbyggðinni. Gísli segir að í löggjöf um auðlindir og lífmassa á grunnsævi og við strandir landsins væri tækifæri til að skerpa á markmiðum ríkisstjórnarinnar varðandi rannsóknir og einföldun á ferlum þar að lútandi. Einnig væri tækifæri til að skerpa á markmiðum um minni losun gróðurhúsalofttegunda vegna veiða á grunnsævi, t.d. með markmiði um orkuskipti í veiðum smábáta.
„Það sem er skemmtilegt við þessa þróun á grunnsævinu, hvort sem það er veiðar og vinnsla á krabba, kuðungum, þörungum eða strandveiðarnar er að allt styður þetta útgerð smærri báta og svæðin úti á landi. Þetta getur orðið meira en það er í dag en þarf ekki endilega að verða stóriðja. Með þessu má líka skapa strandveiðiflotanum verkefni yfir lengra tímabil. Strandveiðar eru nú heimilar í fjóra mánuði og að hámarki tólf daga í hverjum mánuði og þeir sem hafa ekki að öðrum veiðum að hverfa eru þá með ónýtt atvinnutæki stóran hluta ársins,“ segir Gísli.
Eftir miklar breytingar úr umsvifamiklu sjávarútvegsplássi þar sem HB lék aðalhlutverk og síðar HB Grandi eftir sameiningu, tók við samdráttarskeið í hefðbundnum sjávarútvegi á Akranesi. Brim, sem enn er með talsverð umsvif á Akranesi, hefur þó mætt breytingunum með aðgerðum og stendur myndarlega að baki Breið þróunarfélagi með Akraneskaupstað og fleiri aðilum. Þar eru að skjóta rótum athyglisverð fyrirtæki sem vinna að nýsköpun, m.a. á sviði sjávarútvegs og sjávarnytja.
Breið þróunarfélag er í gamla HB-húsinu á Bárugötunni sem er eitt af kennileitum Akraness. Húsið er í eigu Brims sem leigir það út til Breiðar sem hefur lagt til fjölda fyrirtækja aðstöðu þar til rannsóknar- og nýsköpunarstarfs.
Gísli Gíslason sem var áður bæjarstjóri á Akranesi, stjórnarformaður Spalar sem gerði Hvalfjarðargöng og hafnarstjóri Faxaflóahafna, er nú sestur í stól stjórnarformanns Þróunarfélagsins Breiðar. Honum á hægri hönd er Valdís Fjölnisdóttir framkvæmdastjóri. Í stjórn félagsins eru Inga Jóna Friðgeirsdóttir, fjármálastjóri Brims, og Sævar Freyr Þráinsson, bæjarstjóri Akraneskaupstaðar.
Nýting á hliðarafurðum
Félaginu er ætlað að efla atvinnutækifæri, nýsköpun og skapandi greinar á svæðinu. Þá er gert ráð fyrir þróunarvinnu við uppbyggingu íbúða- og atvinnuhúsnæði á Breið en meirihluti lóða þar er í eigu Brims og Akraneskaupstaðar.
Gísli segir að grunnhugmyndin að baki Breiðar þróunarfélags og Sjávarklasans sé í raun ekki ósvipuð nema hvað innan vébanda Breiðar fer einnig fram starfsemi sem er ótengd sjávarnytjum.
„Við búum einnig vel að blautrýmum sem er mikilvægt fyrir þá sem eru í þróunarvinnu; að hafa svæði þar sem hægt er að prófa hlutina í raunverulegu umhverfi. Sjávarklasinn er virkilega glæsilegt verkefni sem hefur verið öðrum hvatning og þar á meðal okkur hérna,“ segir Gísli.
Valdís segir að stór hluti verkefna innan þróunarfélagsins tengist lífmassa í sjónum. Nú sé því sem næst búið að fullnýta sjálfan fiskinn og aukaafurðir hans og séu hafin séu verkefni sviði nýtingar á hliðarafurðum eins og grjótkrabba, þara og öðru úr lífríki hafsins sem eigi enn eftir að vinna verðmæti úr. Þar sé af mörgum að taka og tækifærin á hverju strái.
Gísli segir að nú sé svo komið að sjávarútvegsþjóðir geti ekki lengur treyst á hefðbundinn sjávarútveg sem vaxtarbrodd. Mikilvægi þróunar nýrra vinnsluaðferða og nýting nýrra tegunda sé meiri en áður hefur verið. Hann bendir á nýtingu á þara og þörungum í þessu sambandi. Alls koma um 15 fyrirtæki á Íslandi að rannsóknum, nýtingu og framleiðslu úr þara og framleiðslu smáþörunga. Þótt þróun sé hafin á þessu sviði hérlendis, til að mynda með fyrirtækjunum Algó og Sedna Biopack sem eru að þróa sínar afurðir, sæmeti og umbúðir úr þara, innan Breiðar þróunarfélags, séu Íslendingar talsvert á eftir öðrum þjóðum í nýtingu á þessum tegundum. Á Bretlandseyjum og Írlandi er stunduð ræktun á þörungum og í Færeyjum hefur umfangsmikil þararækt í sjónum vakið alþjóðlega athygli. Þarinn er seldur til matvæla- og fóðurframleiðslu en ræktun hans bætir auk þess vistfræðilegt ástand hafsins. Þá sé grjótkrabbi vannýtt tegund sem annað fyrirtæki tengt Breið þróunarfélagi, Akranes Seafood, hefur hafið veiðar á og vinnslu.
Ný löggjöf
Gísli segir mikilvægt að stutt verði við þá sprota og þá nýsköpun sem felst í rannsóknum, úrvinnslu hugmynda og þróun afurða.
„Þessar greinar falla undir lög um lög um stjórn fiskveiða, lög um umgengni við nytjastofna sjávar og lög um einkarétt íslenska ríkisins að auðlindum á hafsbotni. Þetta er mun flóknara stjórnkerfi en hentar þróun og nýsköpun. Það þarf að vera meiri skilningur á að þeir sem til dæmis hyggjast stunda rannsóknir á þara með nýtingu að leiðarljósi, þurfi ekki að fara í þungan feril umsókna um rannsóknaleyfi sem þróunarstarf af þessu tagi stendur engan veginn undir á fyrstu stigum starfseminnar. Það þarf að gefa meiri slaka í tengslum við grunnrannsóknirnar. Leyfa frumkvöðlum að spreyta sig án þess að það kosti eltingarleik við stofnanir, sveitarfélög, orkustofnun og heilbrigðiseftirlit svo einungis fáir aðilar séu nefndar,“ segir Gísli.
Hann hefur sent sjávarútvegsráðherra minnisblað með ábendingu um sérstaka löggjöf sem tæki til lífrænna auðlinda grunnsævis og stranda. Hann segir sjávarafla af grunnsævi, þara, þörunga og vannýttar krabba- og skeljategundir geta skilað meiri verðmætum en raunin er í dag. Nýtingunni megi stýra á ábyrgan og sjálfbæran máta. Með sérstakri löggjöf um auðlindir á grunnsævi og við strendur landsins, þ.m.t. strandveiðar, sé tækifæri til að stíga markvert skref í skynsamlegri þróun og nýtingu en um leið opna á tækifæri til atvinnusköpunar, ekki síst á landsbyggðinni. Gísli segir að í löggjöf um auðlindir og lífmassa á grunnsævi og við strandir landsins væri tækifæri til að skerpa á markmiðum ríkisstjórnarinnar varðandi rannsóknir og einföldun á ferlum þar að lútandi. Einnig væri tækifæri til að skerpa á markmiðum um minni losun gróðurhúsalofttegunda vegna veiða á grunnsævi, t.d. með markmiði um orkuskipti í veiðum smábáta.
„Það sem er skemmtilegt við þessa þróun á grunnsævinu, hvort sem það er veiðar og vinnsla á krabba, kuðungum, þörungum eða strandveiðarnar er að allt styður þetta útgerð smærri báta og svæðin úti á landi. Þetta getur orðið meira en það er í dag en þarf ekki endilega að verða stóriðja. Með þessu má líka skapa strandveiðiflotanum verkefni yfir lengra tímabil. Strandveiðar eru nú heimilar í fjóra mánuði og að hámarki tólf daga í hverjum mánuði og þeir sem hafa ekki að öðrum veiðum að hverfa eru þá með ónýtt atvinnutæki stóran hluta ársins,“ segir Gísli.