Þór Sigfússon, stofnandi Íslenska sjávarklasans, hefur um árabil fylgst með þróun íslenskra tæknifyrirtækja sem tengjast sjávarútvegi.
Gjaldþrot Skagans3X beindi að sögn Þórs sjónum að stöðu þessara tæknifyrirtækja og hefur hann nú unnið greiningu á stöðu þeirra sem birt hefur verið á vef Sjávarklasans. Segir hann bjartsýni hafa ríkt um eftirspurn eftir tæknibúnaði tengdum matvælaiðnaði en að margar áskoranir á síðustu misserum hafi reynt á þolrifi iðnaðarins.
„Aðfangakostnaður og innlendur kostnaður hefur hækkað umtalsvert, Covid og Úkraínustríðið hafa sett strik í reikninginn og skattur á norskan fiskeldisiðnað hafði sitt að segja,“ segir í greiningunni.
Aukin velta og góð eftirspurn
Bendir Þór á að þrátt fyrir aukna veltu þessara fyrirtækja hafi hagnaður ekki aukist að sama skapi. Gjaldþrot Skagans3X sé alls ekki til vitnis um erfiðleika hjá mörgum tæknifyrirtækjum.
Aflað var upplýsinga um afkomu fimmtán af tuttugu fyrirtækjum sem skoðuð voru. Veltuaukningin hjá þessum fyrirtækjum milli 2022 og 2023 sé um 25 prósent. Að undanskildum samruna fyrirtækja sé veltuaukningin 22 prósent. Eftirspurnin sé þannig góð en þrátt fyrir aukna veltu hafi hagnaðurinn minnkað.
Hagnaður af veltu dróst saman
„Hagnaður af veltu árið 2023 var 4,25 prósent en var árið áður 6 prósent og ívið meiri árið áður,“ segir Þór. Þótt pantanabækur hafi verið góðar hafi kostnaðarhækkanir reynst mun meiri en reiknað var með.
„Þannig var skrifað undir samninga um sölu tækjabúnaðar árið 2021 eða 2022 og afhending átti að vera ári eða tveimur árum síðar en á þeim tíma höfðu kostnaðarhækkanir verið mun meiri en gert hafði verið ráð fyrir,“ segir í greiningunni.
Erfiðar ytri aðstæður
Þá vitnar Þór til þess að starfsmenn í fyrirtækjunum segi röð atburða undanfarin ár hafa haft mikið að segja um að afburðatækni sem mörg þau bjóði hafi ekki náð enn meiri útbreiðslu. Nefna þeir Covid, Úkraínustríðið og óvissu um efnahags- og peningamál. Eftirspurn hjá norskum fiskeldisfyrirtækjum hafi alveg dottið niður í fyrra. „Fyrirtæki, sem hafa sinnt uppbyggingu eldisstöðva hérlendis og þjóna eldisfyrirtækjum á heimsvísu hafa þó mörg hver náð hvað bestum árangri á síðustu misserum.“
Einnig er bent á að kauphegðun neytenda í Bandaríkjunum eftir Covid hafi breyst. Sala matvæla hafi farið meira á netið og heimsendingar aukist. „Töluverð aukning varð í sölu sjávarafurða í ódýrari stórmörkuðum þar sem verð réð meiru en gæði og um leið virðast neytendur leita að ódýrari prótínum í matvöru.“
Innbyrðis átök í Skaganum3X
Segir Þór að Sjávarklasinn hafi um árabil bent á mikilvægi sameiningar tæknifyrirtækja.
„Nú gerðist það hins vegar að sameinað fyrirtæki Skagans og 3X varð gjaldþrota. Skaginn3X, sem var eitt stærsta innlenda fyrirtækið sem tengist sjávarútvegi og var með einstaka stöðu til að bjóða breitt vöruframboð og heildstæðar lausnir, missti fótanna,“ segir í greiningunni.
Margt hafi verið fært til betri vegar með nýjum stjórnendum Skagans3X en svo virðist sem frágangur sölu meirihluta fyrirtækisins til Baader hafi verið þannig að upp hafi komið ýmis mál sem erfitt hafi verið að kljást við eftir á.
Staða geirans gæti veikst
„Pantanabækur fyrirtækisins litu ágætlega út að sögn starfsmanna þess og í undirbúningi voru tilboð í stór verkefni. Að einhverju leyti rákust á þýsk og íslensk sölu- og stjórnunarhefð en þó voru í flestum tilfellum þeir agnúar leystir. Eftir stóð ágreiningur milli eigenda sem reyndist fyrirtækinu erfiður ljár í þúfu,“ segir í greiningu Þórs.
Bent er á að farsæl sala á Skaganum3X geti skipt verulegu máli fyrir íslenskar tæknilausnir. „Vel má vera að vel gangi að selja Skagann3X í heild sinni en fari svo að fyrirtækið verði selt í pörtum er hætta á veikari samkeppnisstöðu íslenska geirans á tilteknum sviðum.“
Áskoranir að mæta
Að sögn Þórs hafa viðskiptavinir tæknifyrirtækjanna um skeið leitað helst eftir leiðum til að auka sjálfvirkni, bæta kælingu og fækka starfsfólki.
„Þessir þættir verða áfram í forgrunni eftirspurnar og því er ekki þörf fyrir íslensku tæknifyrirtækin að örvænta,“ segir Þór en bendir jafnframt á að nýjar kröfur hafi komið fram undanfarin ár, meðal annars um lægra kolefnisspor, rekjanleika og betri nýtingu hliðarafurða.
Stóru fyrirtækin eins og Marel og Hampiðjan hafa að sögn Þórs mætt þessum áskorunum. Fjölmargir sprotar séu jafnframt að fást við þær.
„Eru ráðsett fyrirtæki í tæknigreinum og þessir nýju sprotar að tala nóg saman?“ spyr Þór. „Við teljum að enn séu tækifæri til að gera betur í þeim efnum og að þessi hópur komi sterkar fram sem ein heild á markaði. Að minnsta kosti þarf að kynna betur hvernig Ísland getur boðið ótrúlega fjölbreytta þjónustu við að leysa þær áskoranir sem matvælagreinar um allan heim standa frammi fyrir, ekki síst sjávarútvegur.“
Rótgróin fyrirtæki gætu setið eftir
Þótt tugir tæknisprota í alþjóðlega matvælageiranum með háar hugmyndir hafi að sögn Þórs notið mikillar hylli fjárfesta um allan heim séu þó fleiri sem geri það ekki. „Enginn íslenskur matvælatæknisproti hefur náð umtalsverðri athygli af þessu tagi utan Íslands. Ljóst er að margir þessara alþjóðlegu sprota munu líklega ekki ná þeim háleitu markmiðum, sem þeir hafa sett sér, en aðrir munu án efa vaxa hratt og vera partur af þeirri byltingu sem er að verða í matvælageiranum.“
Þau rótgrónu fyrirtæki sem ná ekki að þróast með breytingunum eða tengjast þeim kunna að sögn Þórs að sitja eftir föst í hefðbundnum vélsmiðjurekstri. „Vel má vera að ein ástæða þess að sum tæknifyrirtæki í frumvinnslu hérlendis geti setið eftir er að alþjóðlegur sjávarútvegur, sem þau sinna mest, er íhaldssamari en aðrar matvælagreinar.“
Þurfa að skoða sameiningar
Þrátt fyrir gjaldþrot sameinaðs fyrirtækis Skagans3X segir Þór það enn vera sannfæringu Sjávarklasans að sameiningar tæknifyrirtækja þurfi að halda áfram. „Það er klárlega styrkur fyrir lítið land að nefna megi hátt í 50 innlend tæknifyrirtæki sem sinni innlendum og erlendum sjávarútvegs- og matvælafyrirtækjum. En ætli mörg þeirra að hasla sér völl utan Íslands og ná að vera samkeppnishæf á alþjóðlegum mörkuðum er sameining þeirra við önnur innlend eða erlend fyrirtæki leið sem rétt er að skoða,“ segir Þór sem kveður fyrirtækin geta verið sterkari saman og að Sjávarklasinn haldi áfram að hvetja til aukins samstarfs og samruna á þessu sviði.
Tæplega fimmtíu fyrirtæki
Tæknifyrirtæki í sjávarútvegi eru í greiningu Þórs skilgreind sem fyrirtæki sem bjóða vörur, hugbúnað eða þjónustu, sem þau hafa þróað, fyrir innlendan og/eða erlendan markað. Hér er um að ræða tæplega 50 fyrirtæki en sum þeirra eru einungis með part af sinni veltu sem snýr að sjávarútvegi. Í þessari úttekt Sjávarklasans voru 20 stærstu fyrirtækin skoðuð og flest þeirra eru með bróðurpart veltu sinnar sem tengist sjávarútvegi.
Hægt er að kynna sér greininguna nánar á vef Sjávarklasans eins og áður kemur fram.
Þór Sigfússon, stofnandi Íslenska sjávarklasans, hefur um árabil fylgst með þróun íslenskra tæknifyrirtækja sem tengjast sjávarútvegi.
Gjaldþrot Skagans3X beindi að sögn Þórs sjónum að stöðu þessara tæknifyrirtækja og hefur hann nú unnið greiningu á stöðu þeirra sem birt hefur verið á vef Sjávarklasans. Segir hann bjartsýni hafa ríkt um eftirspurn eftir tæknibúnaði tengdum matvælaiðnaði en að margar áskoranir á síðustu misserum hafi reynt á þolrifi iðnaðarins.
„Aðfangakostnaður og innlendur kostnaður hefur hækkað umtalsvert, Covid og Úkraínustríðið hafa sett strik í reikninginn og skattur á norskan fiskeldisiðnað hafði sitt að segja,“ segir í greiningunni.
Aukin velta og góð eftirspurn
Bendir Þór á að þrátt fyrir aukna veltu þessara fyrirtækja hafi hagnaður ekki aukist að sama skapi. Gjaldþrot Skagans3X sé alls ekki til vitnis um erfiðleika hjá mörgum tæknifyrirtækjum.
Aflað var upplýsinga um afkomu fimmtán af tuttugu fyrirtækjum sem skoðuð voru. Veltuaukningin hjá þessum fyrirtækjum milli 2022 og 2023 sé um 25 prósent. Að undanskildum samruna fyrirtækja sé veltuaukningin 22 prósent. Eftirspurnin sé þannig góð en þrátt fyrir aukna veltu hafi hagnaðurinn minnkað.
Hagnaður af veltu dróst saman
„Hagnaður af veltu árið 2023 var 4,25 prósent en var árið áður 6 prósent og ívið meiri árið áður,“ segir Þór. Þótt pantanabækur hafi verið góðar hafi kostnaðarhækkanir reynst mun meiri en reiknað var með.
„Þannig var skrifað undir samninga um sölu tækjabúnaðar árið 2021 eða 2022 og afhending átti að vera ári eða tveimur árum síðar en á þeim tíma höfðu kostnaðarhækkanir verið mun meiri en gert hafði verið ráð fyrir,“ segir í greiningunni.
Erfiðar ytri aðstæður
Þá vitnar Þór til þess að starfsmenn í fyrirtækjunum segi röð atburða undanfarin ár hafa haft mikið að segja um að afburðatækni sem mörg þau bjóði hafi ekki náð enn meiri útbreiðslu. Nefna þeir Covid, Úkraínustríðið og óvissu um efnahags- og peningamál. Eftirspurn hjá norskum fiskeldisfyrirtækjum hafi alveg dottið niður í fyrra. „Fyrirtæki, sem hafa sinnt uppbyggingu eldisstöðva hérlendis og þjóna eldisfyrirtækjum á heimsvísu hafa þó mörg hver náð hvað bestum árangri á síðustu misserum.“
Einnig er bent á að kauphegðun neytenda í Bandaríkjunum eftir Covid hafi breyst. Sala matvæla hafi farið meira á netið og heimsendingar aukist. „Töluverð aukning varð í sölu sjávarafurða í ódýrari stórmörkuðum þar sem verð réð meiru en gæði og um leið virðast neytendur leita að ódýrari prótínum í matvöru.“
Innbyrðis átök í Skaganum3X
Segir Þór að Sjávarklasinn hafi um árabil bent á mikilvægi sameiningar tæknifyrirtækja.
„Nú gerðist það hins vegar að sameinað fyrirtæki Skagans og 3X varð gjaldþrota. Skaginn3X, sem var eitt stærsta innlenda fyrirtækið sem tengist sjávarútvegi og var með einstaka stöðu til að bjóða breitt vöruframboð og heildstæðar lausnir, missti fótanna,“ segir í greiningunni.
Margt hafi verið fært til betri vegar með nýjum stjórnendum Skagans3X en svo virðist sem frágangur sölu meirihluta fyrirtækisins til Baader hafi verið þannig að upp hafi komið ýmis mál sem erfitt hafi verið að kljást við eftir á.
Staða geirans gæti veikst
„Pantanabækur fyrirtækisins litu ágætlega út að sögn starfsmanna þess og í undirbúningi voru tilboð í stór verkefni. Að einhverju leyti rákust á þýsk og íslensk sölu- og stjórnunarhefð en þó voru í flestum tilfellum þeir agnúar leystir. Eftir stóð ágreiningur milli eigenda sem reyndist fyrirtækinu erfiður ljár í þúfu,“ segir í greiningu Þórs.
Bent er á að farsæl sala á Skaganum3X geti skipt verulegu máli fyrir íslenskar tæknilausnir. „Vel má vera að vel gangi að selja Skagann3X í heild sinni en fari svo að fyrirtækið verði selt í pörtum er hætta á veikari samkeppnisstöðu íslenska geirans á tilteknum sviðum.“
Áskoranir að mæta
Að sögn Þórs hafa viðskiptavinir tæknifyrirtækjanna um skeið leitað helst eftir leiðum til að auka sjálfvirkni, bæta kælingu og fækka starfsfólki.
„Þessir þættir verða áfram í forgrunni eftirspurnar og því er ekki þörf fyrir íslensku tæknifyrirtækin að örvænta,“ segir Þór en bendir jafnframt á að nýjar kröfur hafi komið fram undanfarin ár, meðal annars um lægra kolefnisspor, rekjanleika og betri nýtingu hliðarafurða.
Stóru fyrirtækin eins og Marel og Hampiðjan hafa að sögn Þórs mætt þessum áskorunum. Fjölmargir sprotar séu jafnframt að fást við þær.
„Eru ráðsett fyrirtæki í tæknigreinum og þessir nýju sprotar að tala nóg saman?“ spyr Þór. „Við teljum að enn séu tækifæri til að gera betur í þeim efnum og að þessi hópur komi sterkar fram sem ein heild á markaði. Að minnsta kosti þarf að kynna betur hvernig Ísland getur boðið ótrúlega fjölbreytta þjónustu við að leysa þær áskoranir sem matvælagreinar um allan heim standa frammi fyrir, ekki síst sjávarútvegur.“
Rótgróin fyrirtæki gætu setið eftir
Þótt tugir tæknisprota í alþjóðlega matvælageiranum með háar hugmyndir hafi að sögn Þórs notið mikillar hylli fjárfesta um allan heim séu þó fleiri sem geri það ekki. „Enginn íslenskur matvælatæknisproti hefur náð umtalsverðri athygli af þessu tagi utan Íslands. Ljóst er að margir þessara alþjóðlegu sprota munu líklega ekki ná þeim háleitu markmiðum, sem þeir hafa sett sér, en aðrir munu án efa vaxa hratt og vera partur af þeirri byltingu sem er að verða í matvælageiranum.“
Þau rótgrónu fyrirtæki sem ná ekki að þróast með breytingunum eða tengjast þeim kunna að sögn Þórs að sitja eftir föst í hefðbundnum vélsmiðjurekstri. „Vel má vera að ein ástæða þess að sum tæknifyrirtæki í frumvinnslu hérlendis geti setið eftir er að alþjóðlegur sjávarútvegur, sem þau sinna mest, er íhaldssamari en aðrar matvælagreinar.“
Þurfa að skoða sameiningar
Þrátt fyrir gjaldþrot sameinaðs fyrirtækis Skagans3X segir Þór það enn vera sannfæringu Sjávarklasans að sameiningar tæknifyrirtækja þurfi að halda áfram. „Það er klárlega styrkur fyrir lítið land að nefna megi hátt í 50 innlend tæknifyrirtæki sem sinni innlendum og erlendum sjávarútvegs- og matvælafyrirtækjum. En ætli mörg þeirra að hasla sér völl utan Íslands og ná að vera samkeppnishæf á alþjóðlegum mörkuðum er sameining þeirra við önnur innlend eða erlend fyrirtæki leið sem rétt er að skoða,“ segir Þór sem kveður fyrirtækin geta verið sterkari saman og að Sjávarklasinn haldi áfram að hvetja til aukins samstarfs og samruna á þessu sviði.
Tæplega fimmtíu fyrirtæki
Tæknifyrirtæki í sjávarútvegi eru í greiningu Þórs skilgreind sem fyrirtæki sem bjóða vörur, hugbúnað eða þjónustu, sem þau hafa þróað, fyrir innlendan og/eða erlendan markað. Hér er um að ræða tæplega 50 fyrirtæki en sum þeirra eru einungis með part af sinni veltu sem snýr að sjávarútvegi. Í þessari úttekt Sjávarklasans voru 20 stærstu fyrirtækin skoðuð og flest þeirra eru með bróðurpart veltu sinnar sem tengist sjávarútvegi.
Hægt er að kynna sér greininguna nánar á vef Sjávarklasans eins og áður kemur fram.
