Undirbúningur er hafinn að veiðum á þorski í gildrur við Vestmannaeyjar að undirlagi Þekkingarseturs Vestmannaeyja. Komnar eru sérhannaðar gildrur til landsins sem smíðaðar eru í Noregi en þar hafa verið stundaðar gildruveiðar með góðum árangri undanfarin ár. Hörður Baldvinsson, framkvæmdastjóri Þekkingarseturs Vestmannaeyja, segir að meðfram tilraunaveiðunum fari fram margvíslegar rannsóknir á birtuskilyrðum, straumum, sjávarhita og beitu.
Það hafa áður verið gerðar tilraunir með veiðar á þorski í gildrur hér við land en árangurinn af því var ekki mikill og afli yfirleitt tregur. Hafrannsóknastofnun og fyrirtækið Virka hf. stóðu fyrir sex tilraunum árin 1992-1995. Afli var ýmist enginn eða mjög rýr. Gildrurnar voru misjafnar að stærð og gerð. Þær voru gerðar úr steypustyrktarjárni og útbúnar plasttrektum frá Virku, ýmist kónískar eða rétthyrndar. Beitt var síld, makríl, loðnu og rækju. Þá voru gerðar til raunir á Stöðvarfirði árið 1993 og var tilgangur þeirra að veiða smáþorsk í áframeldi í þorskkví á Stöðvarfirði. Sams konar tilraunir voru gerðar í Berufirði og Breiðafirði 1995.
Margt breyst
Hörður segir margt hafa breyst í tengslum við gildru veiðar á síðustu árum, ekki síst gildrurnar sjálfar og þekking með tilliti til beitu, strauma, staðsetninga og fleira. Norðmenn og Kanadamenn hafa stundað veiðar af þessu tagi með góðum árangri síðustu ár. Í síðustu viku var gildrunum komið fyrir um borð í Friðrik Jessyni VE, rannsóknarbát Þekkingarsetursins.
Prófanir á beitu og ljósi
„Við erum að gera klárt fyrir að veiða bolfisk í gildrur. Við létum smíða fyrir okkur tvær mismunandi tegundir af gildrum erlendis og þær voru að koma í hús. Við keyptum 30 gildrur núna í fyrstu atrennu. Við eigum eftir að gera ýmsar prófanir sem tengjast þeim eins og til að mynda að tryggja að smáfiskur sleppi úr þeim og að gildrurnar opnist sjálfkrafa eftir tvo mánuði og hætti þá að veiða ef þær glatast.“
Prófaðar verða mismunandi tegundir af beitu og þar er meðal annars litið til þess að beita hefur ekki sama aðdráttarafl hvar sem er í heiminum. Um leið verður tækifærið notað meðan á þessum rannsóknum stendur til að mæla sjávarhita og straumhraða. Þessum gögnum verður síðan hlaðið niður í gervigreindarprófíl þannig að niðurstöðurnar verða aðgengilegar.
Í Kanada og Noregi, þar sem þessar veiðar eru stundaðar, er til að mynda ekki sama beita notuð. Í Noregi beita menn helst síld en smokkfiski í Nýfundnalandi. Hörður segir að finna þurfi út úr því með prófunum hvaða beita virkar best við Ísland. Prófað verður að beita síld, makríl og smokkfisk en líka gervibeitu sem byggir á lyktarefni sem berst hægt út í sjó. Einnig verður prófað að laða fisk inn í gildrurnar með ljósi. Kannað verður hvort gildrurnar veiði meira með eða án ljóss og áhrif straums og sjávarhita verður skráð. Í kringum Vestmannaeyjar eru talsverðir straumar sem gætu haft áhrif á veiðarnar. Hörður segir að vel geti komið í ljós að veiðar af þessu tagi henti betur fyrir austan eða vestan land. Þess vegna verði farið í prófanir allt í kringum landið. Friðrik Jessyni VE hefur verið sérstaklega breytt fyrir þessar veiðar. Smíðaðar voru rennur til að setja út gildrurnar og huga þurfti sérstaklega að öryggismálum, því gildrunum fylgja drekar, baujur og kaðlar sem fara á fleygiferð út. Hefðbundin línuspil duga mjög vel til að hífa gildrurnar um borð í báta.
Djúpsjávar- og innfjarðargildrur
Þekkingarsetrið leggur til bát og búnað sem felst meðal annars í gildrum, drekum, baujum og öðrum búnaði. Og til stendur að deila niðurstöðum verkefnisins með öðrum. „Við ætlum í haust hringinn í kringum landið og kynna verkefnið fyrir þekkingarsetrum víðar á landinu. Sýni þau áhuga að fá verkefnið til sín getum við sent Friðrik Jesson til þeirra með allan búnað svo aðrir þurfi ekki að leggja út í sömu upphafsfjárfestingar. Gangi þessar veiðar vel þá er það í höndum þeirra aðila að fara sjálfstætt af stað. Gildrurnar sem við létum smíða eru spennandi í útliti. Þær eru eins og stór gormur. Um borð eru þær eins og öskutunnulok en um leið og þær fara í sjóinn spretta þær út og verða í laginu eins og olíutunna. Þær eru af tveimur tegundum og er önnur þeirra aðeins efnismeiri sem hentar betra í dýpra vatni og í meiri straum. Þetta er hönnun sem hefur reynst vel í Nýfundna landi og Norður-Noregi. Við breyttum þeim aðeins og tókum 15 gildrur af hvorri tegund. Í kringum Vestmannaeyjar fara gildrurnar dýpst 100-150 metra niður á botn. Á svo miklu dýpi og ef það er líka mikill straumur eiga innanfjarðargildrurnar það til að leggjast á hlið og veiða þá ekki neitt.“
Atferli smáþorsks rannsakað
Inni í gildrunum eru hólf fyrir beituna og ein gerð þessara hólfa virkar þannig að hún gefur frá sér lítinn beituskammt á 15-20 mínútna fresti. Það er annars vegar lyktin af beitunni og hins vegar, að því talið er, ljósið sem laðar fiskinn að gildrunni. Kanadískar rannsóknir hafa sýnt að þorskur laðast að grænu ljósi meðan lúða laðast að bláu ljósi. Þekkingarsetrið er til húsa á Ægisgötu 2 í Vestmannaeyjum. Þar í kjallaranum er Sea Life Trust sem heldur þar tvo mjaldra. Þekkingarsetrið hefur þar líka aðstöðu og þar stendur til að setja í tanka smáþorsk til að rannsaka atferli fisksins við mismunandi birtuskilyrði og sjávarhita og aðdráttarafl ólíkra beitutegunda við stýrðar aðstæður. Hægt verður að stýra birtuskilyrðum eins og þau eru á 50, 100 eða 150 metra dýpi í sjónum. Atferli fisksins verður myndað og greint.
Gæti hentað vel með öðrum veiðarfærum
„Eftir því sem ég best veit hefur þetta aldrei áður verið prófað á Íslandi enda hafa kerfisbundnar tilraunir með gildruveiðar ekki verið á Íslandi síðan 1995. Við verðum með stíft prógramm næstu fimm árin í tengslum við gildruveiðarnar. Ef vel gengur er ætlunin að kynna slíkar veiðar fyrir sjómönnum í kringum landið. Við teljum að mögulega geti gildruveiðar hentað vel með öðrum veiðarfærum. Menn gætu þess vegna verið á handfærum og gildruveiðum,“ segir Hörður.
Hann segir að ávinningurinn af gildruveiðum geti falist í mun minni olíunotkun. Gildrurnar verða einfaldlega lagðar og sóttar viku síðar. Gildrurnar valdi mun minni skemmdum á hafsbotninum en hefðbundin veiðarfæri. Þær skili auk þess ferskari vöru á land.
Fiskur „geymdur“ í sjókvíum
„Í Norður-Noregi og Kanada hafa gildruveiðimenn komið sér upp sjókvíum. Ef fiskverð á markaði er lágt þá sleppa þeir gildruveidda bolfisknum í kvíarnar. Hann er svo sóttur aftur í kvíarnar þegar verð á markaði hefur hækkað. Margir þeirra sem stunda þessar veiðar eru í góðum tengslum við veitingastaði sem vilja fá vöruna eins ferska og hægt er. Einnig er það þekkt að fulltrúar verslanakeðja koma á bryggjusporðinn og kaupa beint af þeim sem stunda þessar veiðar. Í Noregi segjast menn fá mun hærra verð fyrir gildruveiddan þorsk miðað við þorsk sem veiddur er á línu eða í net.“
Þetta eru veiðar sem hægt er að stunda allt árið. Hægt er að taka aflann í land eftir hentisemi. Hörður segir að hugsanlega þróist þessar veiðar hér við land þannig að þær fari fram á vorin og sumrin. „Okkar verkefni er í raun og veru bara að gera prófanir. Niðurstöðurnar munu svo nýtast þeim sem þær vilja nýta.“ Verkefnið er styrkt af Sóknaráætlun Suðurlands, sem er sértæk byggðaáætlun fyrir Suðurland fjármögnuð af hinu opinbera. Aðrir samstarfsaðilar Þekkingarseturs Vestmannaeyja í þessum tilraunum er Landssamband smábátaeigenda, MATÍS hvað varðar þróun á beitu og Hafrannsóknastofnun sem leggur til þekkingu á veiðislóðum sem gætu hentað til veiðanna.
