Hafrannsóknastofnun ásamt erlendum samstarfsaðilum lauk fyrr í þessum mánuði ýmsum mælingum og tilraunum sem miða að því að koma í veg fyrir að smáhveli flækist í net veiðimanna.
Eins og kom fram í Fiskifréttum 30. apríl síðastliðinn var fjölþjóðlegur hópur vísindamanna við störf á Eyjafirði um borð í Hafborgu EA úr Grímsey. Meðal annars var verið að prófa leiðir til að halda hnísum frá netum.
Guðjón Már Sigurðsson, sjávarlíffræðingur hjá Hafrannsóknastofnun, segir að á sínum tíma, síðast árið 2020, hafi verið prófaðar þrjár gerðir af hvalafælum.
„Síðasta gerðin sem við prófuðum virkaði mjög vel. Vandamálið með þessir gerðir er að þetta er aukabúnaður sem þarf að setja á netin og getur haft áhrif á veiðina,“ útskýrir Guðjón. Um sé að ræða þungan búnað sem geti dregið netin aðeins niður.
Sýnileg net fyrir hnísur
„Þetta virkar oftast mjög vel þegar það eru vísindamenn um borð sem sjá um þetta og passa að allt sé í lagi,“ segir Guðjón. Í Vestfjorden í Noregi hafi verið gerðar tilraunir þar sem allt hafi gengið mjög vel og orðið hafi 90 prósenta fækkun á hnísu sem meðafla.
„Svo létu þeir sjómennina um þetta næstu tvö ár og þá datt þetta niður í um 40 til 50 prósent. Menn hafa kannski ekki alveg tíma til að fylgjast með þessu, skipta um batterí og þess háttar,“ segir Guðjón. Því hafi komið upp hugmyndir um að prófa nýja hluti sem þurfi ekki batterí og aukatæki.
„Í fyrra og aftur núna vorum að prófa svokölluð perlunet, eða kúlunet. Það eru venjuleg net sem eru með litlum akrýlkúlum. Þær eru um hálfur sentímetri hver kúla og það eru nokkur þúsund þannig á hverri trosu. Þau smáhveli sem eru mest að flækjast í netunum nota bergmál til að sjá og þau sjá venjuleg net mjög lítið eða ekki,“ segir Guðjón.
Kenningin sé að ef þessar kúlur eru á netunum sjái smáhvelin netin því endurvarp sé frá kúlunum. „Þá sjá þau netin að minnsta kosti og geta forðast þau.“
Bann yfirvofandi í Eystrasalti
Þessar tilraunir segir Guðjón ekki hafa skilað neinu í fyrra, hvorki hafi komið hnísur í kúlunetin né í venjulegu netin. Því hafi tilraunin verið endurtekin og því verki hafi lokið þriðjudaginn 6. maí.
„Þetta tókst bara ljómandi vel núna,“ segir Guðjón um árangurinn af leiðangrinum að þessu sinni. „Það komu þrjár hnísur í kúlunetin sem var töluvert minna en í venjulegu netin.“ Munurinn hafi verið vel marktækur þótt enn eigi eftir að greina gögnin til fullnustu og reikna dæmið til enda.
Spurður um ávinninginn af því að halda smáhvelum frá netum sjómanna segir Guðjón það vitanlega ekki gott að drepa hnísur að óþörfu. Það sé ef til vill ekki mikið vandamál hér við Ísland en í Eystrasalti til dæmis sé svo lítill hnísustofn að Evrópusambandið hafi hótað að loka öllum netaveiðum þar út af meðaflanum.
Hnísu fjölgar við Ísland
„Sá stofn er skilgreindur í útrýmingarhættu. Þeir mega veiða eina hnísu á ári og þá er það orðið of mikið,“ segir Guðjón. Í hópnum á Eyjafirði hafi verið fólk frá Þýskalandi, Danmörku, Skotlandi og Svíþjóð auk Íslands.
„Við prófuðum þetta hér til þess vonandi að geta notað niðurstöðurnar í Eystrasalti. Eins gæti þetta komið að notum við Spán og Portúgal þar sem eru litlir hnísustofnar sem eru mjög viðkvæmir,“ segir Guðjón. Hér við land virðist hnísu hins vegar vera að fjölga.
„Netaveiði hefur minnkað og hnísustofninn virðist vera að stækka. Sandsíli eru líka á uppleið og það skiptir líka máli,“ segir Guðjón sem segir erfitt að reikna hversu margar hnísur veiðist hér á ári sem meðafli. Það séu sennilega um eitt til þrjú þúsund dýr. Þessum hnísum sé annaðhvort hent í sjóinn eða nýttar um borð. „Þetta var selt í fiskbúðunum í gamla daga en það er bannað í dag.“
Tveir stórir styrkir
Alla þessa vinnu segir Guðjón vera fjármagnaða með tveimur stórum styrkjum frá Evrópusambandinu. Íslendingar séu hluti af þeim verkefnum sem tengist öll meðaflamálum. Markmiðið sé að skilja betur vandann við meðafla og að minnka hann.
„Þessi kúlunet voru stór hluti af því en svo vorum við líka með eins konar þrívíddarmæla til að geta séð hvað er að gerast þegar hnísurnar eru að veiðast og hvernig þær bregðast við þegar þær koma að netunum,“ segir Guðjón. Með þessu sé hægt að skilja vandamálið betur og finna lausnir.
„Og sem hluta af hinu stóra meðaflaverkefninu er verið að skoða umhverfiserfðaefni eða eDNA. Þar er pælingin hvort við getum tekið vatnsýni af netunum og fengið hugmynd um hvað var í þeim. Síðan erum við með aflagögnin til samanburðar og getum séð hvað sýnin segja,“ segir Guðjón.
Þannig að ef sýnin sýna að í netinu hafi verið þorskur, ýsa, tindabikkja og hnísa en aðeins þorskur hafi veiðst fæst mynd af því hvað sé þar nálægt þótt það veiðist ekki í netin.
Bera sýni saman við afla
Um er að ræða nýlega tækni sem felst í litlum kúlum sem hengdar eru á netin og sýnum safnað á meðan þær eru í sjónum. Eins hafi verið tekin vatnssýni undir rúllunni þegar netin voru dregin inn.
„Það verður mjög spennandi að sjá hvað kemur út úr því. Þetta hefur verið gert áður með troll, þá eru tekin sjósýni og borin saman við aflann. En þetta hefur ekki verið gert áður með net þannig að þetta er dálítið áhugavert. Almennt fyrir lífríkisrannsóknir þá væri hægt að fá upplýsingar á mjög einfaldan hátt um hvaða tegundir eru á tilteknum svæðum,“ segir Guðjón.
Léttari fælur í Norðursjó
Auk þess sem þegar er nefnt segir Guðjón að í leiðangrinum hafi verið nemar á netunum til að sjá hvernig þau liggi í sjó, hvort þau sigi eða séu á mikilli ferð. Á þetta hafi þó ef til vill ekki reynt nægilega mikið því mjög gott veður hafi verið allan tímann.
Hluta af hinu stærra verkefni segir Guðjón vera tilraun í Danmörku sem fari í gang í haust þar sem stundaðar séu sandhverfuveiðum í Norðursjó. „Þar er um að nýja tegund af hljóðfælum, svipaðar og við vorum að prófa fyrir nokkrum árum en sem eru léttari og með batterí sem endast lengur,“ segir hann. Þar sé einnig markmiðið að halda hnísum frá netunum.
„Svo er verkefni í Svíþjóð og Póllandi sem felst í því að skipta alveg út netum við flatfiskaveiðar í Eystrasalt og nota litla nót í staðinn. Þetta er það lítil nót að hægt er að nota hana á þessum litlu trillum,“ segir Guðjón Már Sigurðsson.
