Margt bendir til að styrkur ýmissa mengunarefna hafi minnkað í hafinu umhverfis Ísland. Aftur á móti er súrnun hafsins einna hröðust á heimsvísu í hafinu fyrir norðan land.
„Skýr vísbending er um að styrkur ýmissa mengunarefna fari minnkandi við Íslandsstrendur,“ segir í nýrri skýrslu Umhverfis- og auðlindaráðuneytisins um ástand hafsins við Ísland. Skýrslan er tekin saman í tilefni af ráðherrafundi OSPAR-samningsins um vernd Norðaustur-Atlantshafsins sem haldinn verður föstudaginn 1. október.
Alvarlegasta ógnin sem steðjar að lífríki sjávar er að öllum líkindum súrnun hafsins, og á það við hér við Ísland ekki síður en annars staðar.
„Vöktun á súrnun sýnir að hún er einna hröðust á heimsvísu í hafinu norðan Íslands,“ segir í skýrslunni.
Möguleikar til aðlögunar að súrnun hafsins og áhrifum hennar á lífríkið eru taldir vera afar takmarkaðir. Eina raunhæfa lausnin á þessum vanda sé að draga verulega úr losun koldioxiðs í andrúmsloftið.
Skrápdýr í vanda
Súrnun sjávar getur ekki síst haft alvarleg áhrif á lífverur sem nýta kalk til þess að mynda skeljar. Þar má nefna bæði kóralla og skrápdýr eins og krossfiska og ígulker.
„Einnig eru ýmsir lífeðlisfræðilegir ferlar í lífverum háðir sýrustigi og getur súrnun þannig t.d. haft áhrif á æxlun og vöxt lífvera.“
Í skýrslunni segir að nýlega hafi rannsóknir á afleiðingum súrnunar á lífríki hafsins við Ísland verið efldar.
„Auk súrnunar hefur hlýnun og breytingar á hafstraumum og sjávarborði áhrif á vistkerfi hafs og stranda. Fylgjast þarf grannt með þeim breytingum og líklegum áhrifum þeirra á lífríki hafsins við Ísland, efnahag og samfélag.“
Minni mengun
Aftur á móti mælist styrkur mengunarefna í sjávarfangi yfirleitt undir viðmiðunarmörkum.
„Styrkur þungmálma í sjávarlífverum við island mælist yfirleitt nokkuð stöðugur en virðist almennt mega skýra af náttúrulegum orsökum.“
Yfirleitt sé styrkur mengunarefna í sjávarfangi undir viðmiðunarmörkum en í sumum tilvikum hafi styrkur kadmíums verið yfir bakgrunnsmörkum. Það megi líklega skýra með háum náttúrulegum styrk kadmíums sums staðar við Ísland.
„Tin-mengun sem rakin var til efna í skipamálningu hefur marktækt minnkað skv. vöktun á nákuðungum.“
Þá mælist mengun af völdum þrávirkra lífrænna efna einnig lítil og styrkur þeirra hefur minnkað, sem „skýrist helst af minni losun þessara efna á heimsvísu. Þannig hefur dregið mjög úr losun geislavirkra efna í hafið frá kjarnorkuendurvinnslu í Bretlandi.“
Skipulögð vöktun
Skýrsluhöfundar segja margt hafa áunnist á undanförnum áratugum í baráttunni gegn mengun hafsins.
„Á alþjóðavísu hefur verið komið á fót samningum til að draga úr mengun af völdum þrávirkra lifrænna efna og kvikasilfurs auk framkvæmdaáætlunar gegn mengun hafs frá landi svo dæmi séu tekin. Einnig er unnið gegn mengun á vettvangi svæðisbundinna samninga, s.s. OSPAR¬samningsins um vernd NA-Atlantshafsins.“
„Skipulögð vöktun á mengun hafsins á sér þriggja áratuga sögu á Íslandi,“ segir þar ennfremur. Umhverfisstofnun hefur nú umsjón með þeirri vöktun og taka tíu stofnanir þátt í henni.