Samkvæmt erindi sem Norges sildesalgslag hefur sent Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi á Íslandi er makríll veiddur af íslenskum skipum og norskum skipum ekki samanburðarhæfur. Sagt er frá erindinu í Fiskifréttum sem komu út í dag.

Þótt um sömu fisktegund sé að ræða eru það þrír þættir sem gera það að verkum að makríll íslenskra skipa er lakari að gæðum og selst fyrir lægra verð en makríll norskra skipa. Þessir þættir eru hvenær árs veiðarnar fara fram, ferskleiki hráefnisins við löndun og tímalengd veiðiferða. Allir þessir þrír þættir eru með öðrum hætti í Noregi en á Íslandi. Útgerðarmenn hafa því bent á það að með því að miða veiðigjöld á makríl á Íslandi við uppboðsmarkað í Noregi sé verið að leggja til grundvallar verð á tveimur ólíkum hlutum.

Norges sildesalgslag eru sölusamtök útgerða skipa í Noregi sem veiða uppsjávarfisk. Íslenskar uppsjávarvinnslur eiga oft viðskipti við Norges sildesalgslag og kaupa af þeim loðnu og kolmunna á uppboðum. Þau eru einn stærsti söluaðili heims í uppsjávarfiski. Erindið sem samtökin sendu SFS eru undirrituð af Jonny Berfjord, framkvæmdastóra sölusamtakanna.

Í samantektinni fer hann yfir helstu þættina sem hafa áhrif á makrílverð í Noregi. Þar kemur fram að í Noregi sé löng hefð fyrir sölu á makríl til Japans, sem er best borgandi markaður fyrir þessa afurð. Gott viðskiptasamband hafi tekist strax á níunda áratug síðustu aldar sem nái nú einnig til annarra markaða í Asíu. Samtökin skipta makrílmarkaði upp í þrennt; Asíu (sem er best borgandi), Afríku og aðra. Stór þáttur í því að tekist hafi að byggja upp markaðinn í Asíu sé traust milli útflytjenda og kaupenda og geta Norðmanna til að afhenda hágæða makríl inn á þessa dýrustu markaði.

Hagstæðasti veiðitíminn

Í samantektinni segir að forsenda þess að hægt sé að selja makríl inn á best borgandi markaði er að hann sé veiddur á hagstæðasta tíma, „premium catch period“. Hagstæðasti tíminn sé að loknu fæðutímabili makrílsins sem standi oftast yfir í ágúst og fram í byrjun september. Þetta þýði að hagstæðasta veiðitímabil norska makrílflotans (premium catch period) er frá ágúst/september til október/nóvember. Á þessum tíma sé makríllinn að mestu laus við átu, í góðu ásigkomulagi og heilbrigður. Fituinnihald sé ennþá hátt og mikill þéttleiki er í holdi. Allir þessir þættir skipti sköpum fyrir sölu inn á markaði í Asíu. Við þetta má bæta, sem er ekki að finna í samantektinni, að veiðar íslenska uppsjávarflotans hefjast í fyrsta falli í júní þegar makríllinn heldur til norðurs í ætisleit. Fiskurinn er jafnan með hátt hlutfall átu í sér þegar hann er veiddur á þessum tíma.

24 klukkustunda veiðiferðir

Farið er yfir mikilvægustu þættina að mati Norges sildesalgslag þegar kemur að gæðum hráefnisins. Þar skipti mestu máli ferskleiki hráefnisins við löndun. Norsk makrílskip landi sínum afla að mestu leyti 24 klukkustundum eftir að veiðiferð hefst í 300-400 tonna förmum. Stærsti hluti makrílaflans í Noregi er veiddur í snurvoð en ekki í flotroll eins og íslenski flotinn veiðir í. Í samantektinni er ekki minnst á það að íslenski uppsjávarflotinn vill helst veiða makríl innan íslenskrar lögsögu en sigling úr til dæmis Rósagarðinum, þar sem fyrstu makrílfarmarnir fást oft snemmsumars, til Vestmannaeyja tekur að minnsta kosti 15 klukkustundir. Skipin eru þar jafnvel tvo sólarhringa að fylla sig með allt að 3.000 tonna förmum. Svo berst leikurinn síðsumars yfirleitt í Síldarsmuguna en þangað getur tekið allt að tvo sólarhringa að sigla en jafnvel lengur eða skemur eftir því hvert á þessu stóra hafsvæði er haldið. Hráefnið getur því oft verið orðið vikugamalt þegar því er landað á Íslandi sem dregur úr gæðum aflans jafnvel þótt reynt sé að hámarka þau með hátæknivæddum geymsluaðferðum í tönkum með kældum sjó.

Áskoranir í gæðamálum

Norges sildesalgslag segir að þessar tölur sýni svart á hvítu þær áskoranir í gæðamálum sem íslenski makrílflotinn standi frammi fyrir í samanburði við þann norska. Einnig þurfi að líta til þess að stór hluti framleiðslu til manneldis á Íslandi felist í frystum, hausuðum og slægðum makríl sem sé til marks um lakari hráefnisgæði. Fjallað er um nokkur dæmi um landanir íslenskra skipa á uppboðsmarkaðnum í Noregi. Þannig hafi í ágúst 2024 verið boðin upp 840 tonn úr íslensku skipi sem norskur aðili keypti á 17,89 NOK/kg og ætlaði að vinna til manneldis. Þegar 17 tonn voru komin á land var löndunin stöðvuð vegna lakra gæða hráefnisins. Lok þess máls voru þau að norski kaupandinn greiddi 7,75 NOK fyrir kílóið af þessum 17 tonnum og afgangurinn var seldur á uppboðinu á 10,62 NOK/kg og fór sá fiskur í framleiðslu á mjöli og lýsi.