Í nýrri skýrslu Hafrannsóknastofnunar vegna áhrifa sjókvíaeldis á íslenska laxastofna 2023 kemur fram að samhliða auknu eldi á laxi í sjókvíum fylgja áhættur sem taldar eru geta ógnað stöðu villtra laxastofna hér á landi, til dæmis erfðablöndun.

Frá þessu segir á vef Hafrannsóknastofnunar. Kemur fram að settur hafi verið aukinn kraftur í vöktun vegna áhrifa sjókvíaeldis á íslenska laxastofna sem skipta megi niður í nokkra þætti; vöktun með fiskteljurum, greiningu meintra strokulaxa úr eldi í ám, uppruna-greiningu laxa með hreisturrannsóknum og rannsóknir á erfðablöndun.

Undir yfirskriftinni Mikil ásækni kynþroska eldislaxa í ár segir að árið 2023 hafi verið mjög frábrugðið fyrri árum og einkennst af stroki laxa úr kví í Kvígindisdal í Patreksfirði síðla ágústmánaðar. Áætlaður fjöldi laxa í því stroki hafi verið um 3.500 fiskar.

Þrisvar sinnum fleiri en samanlagt í níu ár

„Fljótlega eftir strokið fór að bera á göngu eldislaxa í ár en kynþroska laxar leita í ár til að hrygna og þannig ljúka sínum lífsferli. Við skoðun á kynþroska laxa frá sama kvíastæði og strokið var úr, kom í ljós að um 35% laxanna sýndu merki um kynþroska, sem er líkleg skýring mikillar ásækni strokufisks í laxveiðiár árið 2023.

Á haustmánuðum 2023 skiluðu 465 sýni af meintum strokulöxum sér til Hafrannsóknastofnunar. Af þeim reyndust 440 vera úr eldi og þar af voru 421 úr strokinu í Kvígindisdal í Patreksfirði. Fjöldi sýna haustið 2023 var rúmlega þrisvar sinnum meiri en samanlagt hafði borist Hafrannsóknastofnun í níu ár þar á undan og rúmlega sex sinnum meiri en árið 2014 sem var fyrra metár.

Til að draga úr líkum á að eldislaxar næðu að hrygna ákvað Fiskistofa að setja af stað mótvægisaðgerðir. Þær fólust í heimild til handa veiðifélögum til að freista þess að veiða eldisfiska auk þess að lokað var fyrir gönguleiðir laxa í sumum tilfellum. Auk þess voru fengnir sérfræðingar í yfirborðs-köfun frá Noregi sem leituðu uppi eldislaxa og fjarlægðu úr ám,“ segir á vef Hafrannsóknastofnunar.

Sagt er ljóst að talsverður árangur hafi orðið af þessum mótvægisaðgerðum. „Þó á enn eftir að koma í ljós í hversu miklum mæli og hvar eldislaxar náðu að hrygna en stefnt er því að veiða vorgömul seiði haustið 2024 til að fá mat á hrygningu strokulaxa, viðkomu þeirra og blöndun við villta laxastofna,“ segir á hafogvatn.is.

Mikilvægar mótvægisaðgerðir með ljósastýringum

„Af þessu stroki má sjá mikilvægi þess að í laxeldi sé fylgst með kynþroska fiska og að mótvægisaðgerðum með ljósastýringu sé beitt á eldisferlinum. Í framhaldi af þessum atburði var reglugerð um fiskeldi breytt 1. maí síðastliðinn með ákvæðum um ljósastýringu og vöktun á kynþroska.

Ganga villtra laxa í ár hér á landi hefur farið minnkandi á undanförnum árum og því má búast við að ef laxar strjúka úr eldi og ná að hrygna í ám verði áhrif innblöndunar hlutfallslega meiri en ef hrygningarstofnar villtra laxa væru stórir. Því er mikilvægt að styrkja villta stofna til að auka viðnámsþrótt þeirra,“ segir á vef Hafrannsóknastofnunar þar sem nánar er fjallað um málið.