„Þjóðarinnar vegna á það ekki að vera sjálfsagt að hver sem er geti keypt sér bát, farið á strandveiðar og veitt eins mikið og hann vill. Það þurfa að vera einhver takmörk á því,“ segir Helga Hrönn Jónasdóttir sem nýverið lauk Executive MBA meistaranámi í viðskiptafræði frá Háskóla Íslands með ritgerð sinni um strandveiðar.
Í ritgerð Helgu, sem ber heitið Strandveiðar á Íslandi Byggðastefna eða hagkvæmni?, er markmiðið meðal annars sagt vera að greina stöðu strandveiða innan íslenska fiskveiðistjórnunarkerfisins á þessum tímapunkti er stjórnvöld hafi boðað óhindraða veiði á sama tíma og þorskkvóti í aflamarkskerfinu sé sífellt skorinn niður.
Auk þess að vitna til ýmissa skrifa annarra fræðimanna um efnið og draga fram töluleg gögn byggir Helga á ítarlegum viðtölum við Heiðrúnu Lind Marteinsdóttur, framkvæmdastjóra Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi, Örn Pálsson, framkvæmdastjóra Landssambands smábátaeigenda og Kjartan Pál Sveinsson, sem fulltrúa strandveiðimanna og formann Strandveiðifélags Íslands.
Vantar markvissa stefnu
„Niðurstöður sýna að þó að strandveiðar hafi stuðlað að auknu lífi í höfnum yfir sumartímann, nást hvorki markmið um nýliðun né ásættanleg hagkvæmni. Það skortir fyrirsjáanleika í rekstri og takmarkanir í kerfinu gera það að verkum að stærðarhagkvæmni er engin. Þrátt fyrir mikilvægi strandveiða fyrir fiskmarkaði, sjálfstæðar fiskvinnslur, smábátasjómenn og atvinnulíf í sjávarbyggðum yfir sumartímann, eru efnahagslegar forsendur þeirra umdeildar. Arðsemi er lítil, fjárfestingin nýtist illa og efnahagsleg áhrif fyrir byggðarlögin eru takmörkuð. Viðmælendur eru sammála um að skortur sé á mælingum og markvissri stefnu um framtíð strandveiða og kalla eftir umbótum, byggðum á skýrri langtímasýn,“ segir í ritgerðinni.
Við Fiskifréttir segist Helga telja að strandveiðar í núverandi formi séu ekki þjóðhagslega hagkvæmar þótt strandveiðimenn sjálfir hafi gott upp úr þeim eins og endurspeglist til dæmis í tilboði aðalfundar Landssambands smábátaeigenda til stjórnvalda um að kaupa tíu þúsund tonna viðbótarkvóta og greiða 100 krónur fyrir hvert kíló.
Kerfið ætti að draga fólk að
Í raun segir Helga svo virðast sem enginn sé ánægður með strandveiðikerfið. „Þetta kerfi er dálítið í ætt við gamla sóknardagakerfið og virðist vera dálítill bastarður á móti kvótakerfinu,“ segir hún. Það ætti að vera verkefni stjórnvalda að samþætta þessi tvö kerfi.
Aðspurð segir Helga sér virðast vera skýrt að strandveiðikerfið sé ekki að ná tilgangi sínum frá byggðasjónarmiðum. Um þetta séu þó lítil gögn til. Upplýsingar sem SFS hafi tekið saman sýni að þeir sem geri út á strandveiðar séu ekkert endilega með lögheimili á sama stað og þeir eru að gera út. Þótt þeir kaupi einhverja þjónustu á svæðinu fari þeir jafnvel til síns heima um helgar og greiði að sjálfsögðu útsvar þar sem þeir eigi lögheimili.
„Bæjarfélagið þar sem þeir eru að stunda veiðarnar er ekkert endilega að hafa svo mikið upp úr þessu,“ segir Helga. „Til þess að kerfið nýtist til fulls finnst mér að þetta ætti að vera fyrir fólkið á svæðinu og draga fólk að svæðinu. Og það að þetta sé bara þriðjungur úr árinu gerir að verkum að það næst ekki þessi byggðafesta sem va talað um sem markmið.“
Ríkið verði af veiðigjaldi
Núverandi fyrirkomulag segir Helga því ekki vera bestu lausnina fyrir þjóðina og hvorki fyrir stórútgerðina né smábátasjómenn. Hún bendir á í því sambandi að þegar 750 aðilar veiði allan strandveiðikvótann fái þeir allir afslátt af veiðigjöldum. Ef einn eða nokkrir stórir aðilar myndu veiða allan kvótann kæmu mun hærri upphæðir í ríkissjóð.
Í lokaorðum sínum í ritgerðinni segir Helga ljóst að gera þurfi frekari kostnaðar- og ábatagreiningar á hagkvæmni strandveiðikerfisins fyrir þjóðina, til þess að meta hversu miklum auðlindum sé rétt að ráðstafa til þeirra:
„Getum við réttlætt að útvíkka strandveiðar í átt að algjörlega frjálsum handfæraveiðum, fyrir utan kvóta, sem er draumsýn strandveiðimanna? Eða þurfum við að færa okkur nær hugmyndum SFS um sérstakt aflamarkskerfi fyrir smábátaveiðar, sem nýtist betur í þágu byggðasjónarmiða?“
