Guðjón Halldórsson er fæddur og alinn upp á Ísafirði en fluttist þaðan suður þegar hann hóf nám í Sjómannaskólanum árið 1947. Árið eftir lauk hann meira fiskimannaprófi og starfaði sem stýrimaður og síðar skipstjóri til ársins 1972 að hann réðst til Tilkynningarskyldunnar.
„Ég á báðar ættir mínar að rekja til sjómanna og því óhætt að segja að sjómennska sé mér í blóð borin,“ segir Guðjón. Hann bætir við að reyndar hafi hann verið á sjó næstum eins lengi og hann muni eftir því hann var aðeins fimm ára gamall þegar hann fór á sjóinn með föður sínum. „Eitt sinn var því haldið fram í blaðagrein að ég hafi verið yngsti sjómaðurinn á landinu á þeim tíma,“ segir hann brosandi.
Menn vaða ekki inn á veiðisvæði annarra
Guðjón starfaði við Tilkynningarskylduna um fimmtán ára skeið eða til ársins 1987 og leggur mikla áherslu á gildi hennar varðandi öryggi sjómanna.
„Ég tel engan vafa leika á því að Tilkynningaskyldan sé fyrir löngu búin að sanna gildi sitt. Hún var stofnuð árið 1968 og hefur síðan verið í sífelldri þróun. Það verður að segjast eins og er að þegar hún var stofnuð voru ýmsir sem sýndu málinu lítinn skilning, bæði sjómenn og aðrir, en þær raddir hafa nú að mestu þagnað vegna þess að menn hafa gert sér grein fyrir hinu þýðingarmikla hlutverki sem hún hefur að gegna.“
Af hverju voru einstaka sjómenn mótfallnir Tilkynningarskyldunni?
„Því er fljótsvarað,“ segir Guðjón. „Sumir héldu að með því að tilkynna sig væru þeir um leið að gefa mönnum færi á veiðisvæðum sem þeir vildu halda leyndum. Auðvitað var það reginmisskilningur vegna þess að þessir sömu menn héldu uppi samræðum sín á milli í talstöðvunum og þar af leiðandi auðvelt að finna út hvar þeir voru hverju sinni.”
Guðjón glottir við endurminninguna og bætir við að menn „vaði nú yfirleitt ekki inn á veiðisvæði annarra“.
Þurftu slys á sjó til
Oft þarf slys til að menn átti sig á nauðsyn fyrirbyggjandi aðgerða og Guðjón segir frá Tilkvnningarskyldunnar atviki sem gerðist vestur af Ingólfshöfða á fyrstu árum Tilkynningarskyldunnar.
„Bátur á leið til Reykjavíkur sigldi á rekald í sjónum og bað um hjálp. Við leituðum samstundis til nærliggjandi báta og þeir komu honum til hjálpar og málin leystust giftusamlega. Nokkrum mánuðum síðar kom togaraskipstjóri nokkur að máli við mig og sagði að hann hefði verið nær umræddum báti en hann hefði tilkynnt sig og hefði þess vegna átt að vera í þeim hópi skipa sem fóru bátnum til hjálpar. Þessi maður sagði að það hefði þurft slys á sjó til þess að hann gerði sér fulla grein fyrir hlutverki Tilkynningarskyldunnar.“
Veturinn 1973 eins og martröð í endurminningunni
Í samtali okkar um hlutverk Tilkynningarskyldunnar nefnir Guðjón mörg dæmi um björgun manna úr sjávarháska og einnig nefnir hann tilfelli þar sem mannslíf töpuðust. „Ég minnist vetrarins 1973,“ segir hann. „Hann er að mörgu leyti eins og martröð í endurminningunni, slík voru slysin á sjó.“
Þennan vetur fórst vélbáturinn Sjöstjarnan frá Keflavík. Báturinn hafði verið í viðgerð í Færeyjum og var á leið til Íslands þegar slysið varð.
„Um klukkan hálf þrjú sunnudaginn 11. febrúar fékk Hornafjarðarradíó hjálparbeiðni frá Sjöstjörnunni sem var stödd um 100 sjómílur austsuðaustur af Dyrhólaey. Skipstjórinn tilkynnti um leka og að lúkarinn væri orðinn hálf fullur af sjó.“
Þjóðin fylgdist agndofa með
Guðjón segir að slysið hljóti að hafa borið mjög brátt að vegna þess að skömmu áður en hjálparbeiðnin var send út hafði báturinn tilkynnt sig til Tilkynningarskyldunnar.
„Það var vitlaust veður þennan dag á svæðinu þar sem Sjöstjarnan var og um leið og við fengum tilkynninguna um lekann í bátnum hafði Hannes Hafstein, framkvæmdastjóri Slysavarnafélagsins, samband við Landhelgisgæsluna og fjölda aðila til að skipuleggja leit að bátnum.“
Eftir margra daga leit við mjög erfið veðurskilyrði og með þátttöku fjölda íslenskra og erlendra báta, skipa og flugvéla fannst gúmbátur með líki eins skipverjans af Sjöstjörnunni. Þetta var síðdegis þann 19. febrúar og áður hafði ekkert fundist nema hurð sem gat verið úr Sjöstjörnunni.
„Þetta voru ákaflega erfiðir dagar fyrir alla og þjóðin fylgdist agndofa með þessari miklu leit,“ segir Guðjón og lítur alvarlegur í bragði á blaðamann. „Eftir því sem lengra leið á leitina urðu menn vondaufari en héldu samt sem áður í vonina um að finna mennina á lífi þrátt fyrir veðurofsann á þessum tíma. Því miður varð sú von að engu þegar gúmbáturinn fannst sex dögum eftir slysið.“
Tíu mannslíf töpuðust
Í þessu sjóslysi töpuðust tíu mannslíf og segir Guðjón að hann muni aldrei gleyma þeim styrk og stuðningi sem aðstandendur skipverjanna á bátnum veittu á meðan á leitinni stóð. „Æðruleysi þeirra var með ólíkindum.“
Hvernig leið gömlum sægarpi að sitja við skrifborðið í Tilkynningarskyldunni og fylgjast með baráttunni úti á sjó?
„Mér leið ekki vel og hefði frekar viljað vera úti á sjó að taka þátt í leitinni,“ svarar Guðjónn um hæl.
Það kemur fram í máli Guðjóns þegar við ræðum um þennan mikla sjóslysavetur hve áríðandi hlutverki Tilkynningarskyldan hafi að gegna.
„Þegar leitin að Sjöstjörnunni stóð yfir var Skyldan stöðugt í sambandi við hina ýmsu leitaraðila og tók virkan þátt í skipulagningu leitarinnar um mjög víðfeðmt hafsvæði. Menn undu sér ekki hvíldar og til dæmis var Hannes Hafstein á staðnum alveg frá upphafi. Ég minnist þess að hann hafi aðeins brugðið sér heim í örskamma stund eitt sinn á meðan á leitinni stóð. Aðstæður allar í húsakynnum Skyldunnar voru erfiðar og engin leið að kasta sér. Menn reyndu að hvílast í stólunum eftir því sem kostur var þótt svefn væri fjarri huga okkar.“
