„Þessi fyrsti túr var mikið ævintýri fyrir fimm ára guttann, svo mikið er víst. Pabbi setti mér þrjár einfaldar og skýrar reglur. Ef einhver þeirra yrði brotin yrði mér einfaldlega skutlað í land á Patreksfjörð og ég skilinn þar eftir. Ég mátti ekki fara úr brúnni nema hafa til þess tilskilin leyfi, aldrei vera einsamall á þvælingi um skipið og mér var uppálagt að vera glaðlegur í borðsalnum. Ég hélt þessar settu reglur og því ekki kom til þess að pabbi setti mig í land vestur á Patreksfirði. Þetta var 22 daga túr og í raun var ég með 32 barnapíur, sem sagt alla áhöfnina sem elti mig á röndum og gerði allt fyrir mig. Ég er nú ekki viss um að þetta yrði liðið í dag, en það er nú önnur saga,“ segir Kristján Vilhelmsson, framkvæmdastjóri útgerðarsviðs Samherja, þegar hann rifjar upp þennan fyrsta túr með föður sínum á Harðbak EA í tilefni af 80 ára afmæli Útgerðarfélags Akureyringa.
Gríðarlegar framfarir í öryggismálum
Næst berst spjallið að aðbúnaði og öryggisbúnaði sjómanna. Kristján þekkir vel til í þeim efnum, enda hefur Samherji frá upphafi lagt áherslu á öryggis-, heilbrigðis- og vinnuverndarmál. Félagið vill vera leiðandi í þessum málaflokki, meginmarkmiðið er að tryggja öryggi starfsmanna eftir bestu getu og efla heilbrigði.
„Það hefur verið gaman að fylgjast með uppsetningu ljósmyndasýningarinnar og sýningarinnar í Iðnaðarsafninu, þar sjást breytingarnar svo greinilega. Í raun er ekki langt síðan menn voru í skinnjökkum, með sixpensara og í venjulegum skófatnaði til sjós. Nú er öldin önnur, allir eru í flotvestum, með vel búna hjálma og Sjókallinn er staðalbúnaður. Sjókallinn sendir út merki falli maður útbyrðis, þessi búnaður hefur margsannað sig og bjargað mannslífum. Fyrstu hjálmarnir sem sjómenn notuðu voru líklega hannaðir fyrir byggingaverkamenn. Hönnun þeirra var þannig að einungis var gert ráð fyrir höggi á ofanvert höfuðið. Slysin á sjó eru oftar með þeim hætti að höggið kemur frá hlið eins og til dæmis þegar vírar slitna. Þess vegna ná hjálmar nútímans niður fyrir eyru og hnakka, þeir eru búnir góðum fjarskiptatækjum og eru geymdir á sér stökum statífum með heitum blæstri sem þurrkar þá. Fleiri þætti mætti nefna í þessu sambandi, svo sem rafrænar öryggisbækur og fleira. Það er í raun sama hvert litið er, gríðarlegar framfarir eru á öllum stigum í öryggismálum og við getum talað um byltingu. Við einfaldlega megum aldrei slaka á í þessum efnum.“
Slysavarnaskólinn ómetanlegur
„Þegar ég hugsa til baka eru minningarnar ljúfsárar. Við höfum misst menn, sjómennska er hættulegt starf og þeir sem sækja sjóinn leggja mikið á sig, svo og fjölskyldur þeirra,“ segir Kristján og heldur áfram. „Öryggismenningin er góðu heilli komin á allt annan og betri stað, þökk sé góðu samstarfi allra. Þáttur Slysavarna skóla sjómanna er ómetanlegur, skólinn hefur gjörbreytt hugsunarhættinum og stuðlað að auknu öryggi. Í þessu sambandi vil ég sérstaklega nefna Hilmar Snorrason, fyrrum skólastjóra, honum verður seint þakkað fyrir vel unnin störf á sviði öryggis mála. Grettistaki hefur verið lyft í öryggismálum sjómanna og skipin eru orðin mun öflugri og öruggari vinnustaðir. Fjarskiptatæknin er líka kapítuli út af fyrir sig. Það eru ekki mörg ár síðan menn þurftu að reiða sig á talstöðvar til að hafa samband í land.“
Hélt að lengra yrði ekki náð
Annað sem hefur gjörbreyst frá því að til dæmis Útgerðarfélag Akureyringa tók til starfa er veiðarfæratækni, staðsetningartækni og samskiptatækni ásamt öllu því sem lýtur að skipunum sjálfum. „Ef ég fer aftur til ársins 1960 þá var aðeins einn dýptarmælir í brúnni sem sýndi í besta falli einungis dýpt niður á botn en var ekki fisksjá. Svo var einn radar í loftskeytaklefanum en ekki frammi í brú. Þetta voru lampatæki sem biluðu mjög gjarnan og ekki auðvelt að halda þeim í lagi út túrinn. Núna er allt öðruvísi umhorfs í skipum og skipstjórinn er með öll stýritæki fyrir framan sig á stórum skjávegg. Við erum líka komnir með mikið af búnaði niður á veiðarfærin og sjáum hvernig þau haga sér í sjónum. Við sjáum jafnvel hvort troll sé við það að rifna. Áður fyrr voru menn að draga rifið troll án þess að vita af því. Og allur er þessi búnaður þráðlaus. Við erum komnir með hlera sem hægt er að stýra úr brúnni meðan verið er að toga. Fyrir tíu til tólf árum hélt ég að við værum komin á endapunkt með tækni og búnað. Það yrði ekki gert betur, en frá þeim tíma hafa orðið gríðarlegar breytingar. Í hvert sinn sem nýtt skip er smíðað hefur orðið mikil þróun á svo að segja öllum stigum. Þess vegna er stöðug endurnýjun svo mikilvæg.“
Gervigreind
Nú er um fátt meira rætt en gervigreind og hvernig hún geti eða gæti leyst margvísleg mannleg viðfangsefni. Kristján hefur það eftir manni sem vinnur mikið við verkefni sem tengjast gervigreind að næsta bylting, gervigreindarbyltingin, verði álíka stór og áhrifamikil í öllum mannanna verkum og sjálf iðnbyltingin. Gervigreindin muni koma við sögu í stjórnun skipa, túlkanir á veðurspám og í raun þurfi ríkt hugarflug til þess að finna afkima þar sem hún muni ekki koma við sögu.
„Það verður mun einfaldara að halda utan um talnagögn, greina þau og sjá lengra fram í tímann með meiri nákvæmni. Við erum með gríðarlega fullkomna dýptarmæla, fiskleitartæki og staðsetningartæki og ég er sannfærður um að með því að safna þeim gögnum saman og vinna úr þeim megi jafnvel leggja nákvæmara mat á stærð fisk stofna svo fátt eitt sé nefnt. Við Íslendingar erum afskaplega framarlega á mörgum sviðum í sjávarútvegi og ef við höldum rétt á spilunum, getum við haldið þeirri stöðu,“ segir Kristján Vilhelmsson, framkvæmdastjóri útgerðarsviðs Samherja.
ÚA 80 ára
Útgerðarfélag Akureyringa – ÚA – hefur frá stofnun verið helsti burðarás atvinnulífsins á Akureyri. Félagið er 80 ára um þessar mundir, formlegur stofndagur var 26. maí 1945 og verður haldið upp á tímamótin með ýmsum hætti. Útgerðarfélag Akureyringa var upphaflega stofnað til að sækja um kaup á togara til ríkisstjórnarinnar, sem vildi nota stríðsgróða til að endurnýja togaraflota landsins. Iðnaðarsafnið á Akureyri opnar sýningu á sjómannadaginn, þar sem sögu ÚA er gerð skil í máli og myndum. Gamlir munir eru dregnir fram, sem fá nú það hlutverk að rifja upp gamla tíma og undirstrika jafnframt þær gríðarlegu breytingar sem orðið hafa í íslenskum sjávarútvegi á þessum átta áratugum. Á athafnasvæði ÚA við Fiskitanga á Akureyri verður sömuleiðis sett upp ljósmyndasýning, þar sem ljósi er varpað á starfsemina í tímans rás.
