„Þetta byrjaði mjög smátt,“ segir Helga Rakel Arnardóttir, framkvæmdastjóri hjá Goðaborg á Breiðdalsvík, um rekstur hennar og eiginmanns hennar, Elís Péturs Elíssonar, á útgerð, fiskvinnslu og fleiru á Breiðdalsvík.
Upphafið má rekja til þess að Elís, sem er vélfræðingur og hafði unnið við snekkjur og skemmtibáta hér heima og í Þýskalandi, keypti árið 2009 í samstarfi við mág sinn lítinn trébát sem bar nafnið Hafnarey og þeir hófu veiðar frá Breiðdalsvík. Síðan skiptu þeir því fyrirtæki upp og í dag gera Elís og Helga út fimm fiskveiðibáta, reka fiskvinnsluhús, harðfiskvinnslu, verslun, veislusal, brugghús og tvo bari.
Helga segir að Elís og mágur hans hafi fljótlega fengið sér annan bát sem þeir gerðu upp og þá verið hvor með sinn bátinn á strandveiðum.
„Svo langaði þá í meira og byrjuðu á línu, með almenna byggðakvótann. Við fórum til Færeyja og keyptum bát þar. Þetta stækkaði þaðan,“ segir Helga. Þegar sértæki byggðakvóti Byggðastofnunar hafi komið til sögunnar fyrir rúmum áratug hafi umsókn þeirra verið hafnað en fljótlega var síðan úthlutað sértækum byggðakvóta á Breiðdalsvík og er það í raun enn kjölfestan fyrir því að gera út og reka fiskvinnslu á staðnum.
Gamla frystihúsið í gagnið
Í byrjun þegar eingöngu var um almennan byggðakvóta að ræða hafi stöðugt verið vandamál með vinnslu því magnið var lítið. „En svo breyttist það í vinnsluskyldu þegar sértæki byggðakvótinn kom fyrst hingað. Þá fengum við Albert Svavarsson í Ísfiski í samstarf og hann kom hér og opnaði fiskvinnslu,“ segir Helga. Frá Breiðdalsvík hafi einnig verið gerður út bátur sem hét Benni sem hafi verið með kvóta og lagt afla sinn upp hjá vinnslunni.
„Þannig að þetta var samstarf okkar allra. En þetta var afar erfitt. Vinnslan gat ekki boðið þannig verð til útgerðanna svo allt gengi upp. Þannig að Ísfiskur hætti og fórum við þá út í fiskvinnsluhlutann líka,“ segir Helga.
Úr varð því að á árinu 2016 tóku þau á leigu frá Byggðastofnun hluta af gömlu frystihúsi sem var ekki í notkun. „Því var breytt þannig að helmingurinn af því er veislusalur og svo er helmingur fiskvinnsla,“ segir Helga. Frystihúsið hafi verið frá þeim tíma þegar Breiðdalsvík var með nægan kvóta og togarar gerðir út frá Breiðdalsvík en rekstur þess hafði gengið brösuglega frá því að kvótinn fór fyrir síðustu aldamót.
„Það var samið við Byggðastofnun sem tók húsið í gegn. Fyrir fjórum eða fimm árum keyptum við fiskvinnsluhlutann og í hittifyrra keyptum við allt húsið þannig að nú eigum við líka veislusalinn,“ segir Helga. Þar með bættist ein stoðin enn í reksturinn.
Selur og annast bókhaldið
Helga er frá Hvammstanga og var að vinna á skrifstofunni hjá Húnaþingi vestra áður en leið hennar lá með Elísi til Breiðdalsvíkur.
„Ég tók bókaranámið með því og síðan tók ég bara við öllu bókhaldinu hjá okkur. Svo hefur þetta æxlast þannig að ég er á skrifstofunni og hef alltaf fengið fleiri og fleiri verkefni,“ segir Helga sem sannarlega hefur í mörg horn að líta.
„Ég er að selja afurðir og saman stýrum við því hvað sé best að gera á hverjum hluta ársins fyrir sig, hann stýrir síðan hvaða veiðar er best að stunda. Núna er til dæmis steinbíts- og kolaverð að hækka og því erum við að bæta við okkur í þeim veiðum á snurvoðinni. Ég reyni að fylgjast með verðinu en hann stýrir veiðinni upp á kvóta. Þannig að ég er í að selja og svo erum við náttúrlega með kaupfélagið á staðnum,“ segir Helga sem einmitt titlar sig sem kaupfélagsstjóra á já.is og er yfir þeim rekstri sem felur í sér verslun og kaffihús undir nafninu Kaupfjelagið.
Harðfiskur fækkar dauðum dögum
„Annars er ég aðallega í bókhaldinu og að senda reikninga og slíkt. Við erum með frábæran vinnslustjóra sem sér um vinnsluna og bara heilt yfir mjög gott starfsfólk sem leggst á eitt með okkur um að láta hlutina ganga upp,“ segir Helga. Þau Elís hafi einnig sett upp harðfiskvinnslu.
„Við stýrum hversu mikið hráefni við seljum og hversu mikið hráefni við höldum til að fara í harðfisk af því að við settum upp harðfiskverkun líka svo það væru ekki jafn margir dauðir dagar hérna til að nýta starfsfólkið. Það gengur bara vel,“ segir Helga.
Harðfiskurinn er seldur undir merkinu Goðaborg. „Mesta salan er á heimasíðunni okkar en svo erum við með N1, Hafið fiskbúð, Melabúðina og fullt af öðrum búðum,“ segir Helga. Markaðurinn fyrir harðfiskinn sé góður og nóg að gera í því.
Spurð hvernig harðfiskurinn falli í kramið hjá erlendum ferðamönnum segir hún þá oft spyrja í Kaupfjelaginu hvernig þeir eigi að matbúa harðfiskinn, jafnvel þótt þau hafi sett „ready to eat“ merkingu á umbúðirnar. „En um leið og þeir eru búnir að fá réttar útskýringar og búnir að smakka eru allir sáttir.“
Moksala á ferskum fiski til tjaldbúa
Aflann sem bátar félagsins koma með að landi segir Helga aðallega vera þorsk, ýsu, ufsa og steinbít auk annarra tegunda. Þau fullvinni aðeins hluta af fisknum í neytendapakkningar en selji einnig mikið flakað með roði og beini sem gerir þeim kleift að komast yfir mikið magn þegar veiði er góð.
„Við sjáum um fisk á hótelin hér í kring og við erum með fiskborð með flökum uppi í Kaupfélagi hjá okkur. Það er alveg ótrúleg sala þar. Síðan fer eitthvað út og svo höfum við selt í vinnslu á Reykjanesinu,“ segir Helga.
Fiskverslanir eru orðnar nokkuð sjaldgæfar á landsbyggðinni í dag. „Það er fiskbúð á Egilsstöðum en þrátt fyrir allar þessar útgerðir hérna á fjörðunum þá eru fáir að selja ferskan fisk beint til neytenda. Þannig að við erum að fá pantanir frá Norðfirði og svo kemur fólk bara og sækir,“ segir Helga. Enda séu þau með góðan fisk í boði.
Mest segir Helga það vera heimafólkið sem kaupi fiskinn í Kaupfélaginu en svo séu það einnig íbúar í öðrum fjörðum eins og áður er vikið að. „Svo er moksala á sumrin til fólks á tjaldstæðinu,“ bætir hún við.
Kvótaleiga kostnaðarsöm
„Við gerum mest út á línubáta og svo erum við dragnótabát og handfærabát. Af línubátnum kemur mjög gott hráefni og fiskurinn er alltaf nýr. Það er mikil sala í fiskborðinu af því að fólk veit að það er að fá góðan fisk,“ segir Helga.
Bátarnir eru Elli P, Austfirðingur og Silfurborg auk þess sem fyrirtækið hefur gert út færabáta í gegnum árin og þá er verið að einbeita sér að ufsa. „Við erum alltaf að reyna að kaupa kvóta og hefur það gengið sæmilega. Við eigum um 80 tonn af þorski, 150 tonn af steinbít og slatta af ýsu og ufsa en svo leigjum við óhemju af aflaheimildum sem er einn stærsti kostnaðarliðurinn í útgerðinni,“ segir Helga.
Að sögn Helgu eru 30 til 35 manns starfandi hjá þeim hjónum á ársgrundvelli. Sem hlýtur að teljast umtalsverður fjöldi fyrir ekki stærra byggðarlag en Breiðdalsvík og eftir því mikilvægt fyrir atvinnulífið og samfélagið á staðnum.
Íbúðarhúsin nú eftirsótt
„Það breyttist afar mikið hér við að fá þennan kvóta frá Byggðastofnun, hann er eiginlega kjölfestan. Þetta hefur gert það að verkum að það er hækkandi fasteignaverð hér og aukinn áhugi á búsetu á Breiðdalsvík af því að fólk sér að þorpið er í blóma þó að auðvitað sé þetta brothætt,“ segir Helga. Mikið af fólki hafi flutt í bæinn fyrir um áratug síðan.
„Svo eru mjög margir sem eru á bátunum hjá okkur sem hafa bara flutt hingað og keypt sér húsnæði. Það var fullt af tómum húsum hérna en núna er eiginlega slegist um húsin,“ segir Helga um stöðuna. Sér finnist afar gott að búa á litlum stað eins og Breiðdalsvík sem sé sérstaklega góður kostur fyrir barnafólk.
„Krakkarnir fara bara út að leika sér og allir þekkja alla. Íþróttahúsið er opið og krakkarnir eru þar að leika sér eða úti í læk eða einhvers staðar. Og svo er hér engin umferð miðað við í Reykjavík til dæmis,“ segir Helga. Mjög mikið líf sé í bænum.
Krakkarnir á fjörðunum æfa saman
„Það er mjög virkt íþróttafélag og alltaf eitthvað um að vera. Ég er formaður yngri flokka Knattspyrnufélaga Austurlands og í því eru allir krakkarnir á öllum fjörðunum. Þetta er sameinað knattspyrnufélag. Þannig að það eru alltaf rútuferðir á milli og krakkarnir fara á æfingu saman og það er ótrúlega gaman.“
Æfingarnar segir Helga vera í flestum íbúakjörnunum en þó ekki á Breiðdalsvík því þar sé ekki fótboltavöllur. „En það er á Fáskrúðsfirði, Reyðarfirði og í Neskaupstað. Það er alltaf sameiginleg æfing einu sinni í viku á Reyðarfirði.“
Ofan á þetta segir Helga ákaflega veðursælt á Breiðdalsvík. „Á veturna er kannski snjór á Stöðvarfirði og kafsnjór á Egilsstöðum en ekkert hér. Ef það kemur snjór hér þá er hann í tvo daga og svo er hann farinn.“
Brugga og selja bjór
Hjónin reka áðurnefndan veislusal og eru auk þess með brugghúsið Beljanda á Breiðdalsvík og reka einnig bar á Djúpavogi.
„Skemmtiferðaskipin koma á Djúpavog þannig að við fáum þau ekki hingað. Þess vegna opnuðum við einmitt bar á Djúpavogi af því að það var ekki neitt svona afdrep þar. Það gengur alveg ótrúlega vel. Við erum með brugghús á Breiðdalsvík sem var ætlað að vera atvinnuskapandi og gengur vel. Þetta snýst mjög mikið um að fá gott fólk í vinnu og reyna að búa til umgjörð svo að allir hafi nóg að gera og fái ásættanleg laun fyrir sína vinnu,“ segir Helga.
Spurð hvert þau selji bjórinn segir Helga mjög erfitt að selja bjórinn í Ríkinu vegna þess hversu kröfurnar um magnsölu séu strangar og flutningur dýr. Það þyki þeim óhemju leiðinlegt. „En við höfum þá verið að selja þessa árstíðabundnu bjóra eins og páska-, jóla- og þorrabjór í Vínbúðunum. Síðan, af því að það má selja frá framleiðslustað, þá erum við líka að selja töluvert beint frá okkur. Við erum nýbyrjuð á því og það gengur bara ágætlega. Við erum alltaf að stækka við okkur búnað af því að það er alltaf að aukast og aukast eftirspurnin. Við seljum á veitingahús hérna á Austfjörðunum og fleira,“ segir Helga um bjórframleiðsluna og söluna.
Óþægilegt að geta ekki planað
Spurð hvort þau Elís hyggi á frekari útvíkkun á starfseminni hjá sér segir Helga þau náttúrlega alltaf vera að berjast við að reyna að kaupa kvóta. „Það er planið en eins og núna þá veit maður ekkert út af ófyrirsjáanleika; skerðingum og slíku. Og það er óþægilegt að geta ekkert planað,“ segir 0hún. Bæði hafi orðið skerðing á almenna kvótanum og kvótanum frá Byggðastofnun og það hafi áhrif á alla þá starfsemi sem þau reka á svæðinu.
Helga er frá Hvammstanga en þar er ekki stunduð mikil útgerð. Hún segir þar vera einn bát án vinnsluskyldu svo hann landi beint á markað. Helga vill ekki gera mikið úr fyrri reynslu sinni af veiðum og vinnslu. „Pabbi minn átti og vinnur í rækjuvinnslunni á Hvammstanga og ég byrjaði þar,“ segir hún. Nesfiskur hafi keypt rækjuvinnsluna af föður hennar og sé með bátana Berglín og Sóley sem veiði rækju fyrir norðan.
Á Breiðdalsvík séu hennar verkefni fyrst og fremst á skrifstofunni. „Þegar við vorum að byrja og vorum lítil og það vantaði í slægingu þá náttúrlega fór ég í slægingu klukkan átta á kvöldin eða hvenær það sem var sem báturinn kom að landi,“ segir hún.
Bjartsýn þrátt fyrir óvissu
Helga kveðst hafa gaman af því að sækja námskeið. Hún hafi farið á lyftaranámskeið og vigtunarnámskeið og síðan náð sér í skipstjórnarréttindi. „Nei, ég er með atvinnuréttindi en hef ekki einu sinni farið um borð og sett í gang,“ svarar hún spurð um hvort hún hafi nýtt skipstjórnarréttindi sín.
Þrátt fyrir fyrrnefndan ófyrirsjáanleika segir Helga að þau Elís horfi spennt til framtíðarinnar.
„En kjölfesta alls sem er í gangi hérna er þessi Byggðastofnunarkvóti og hann er aðeins til sex ára. Svo veit maður ekki neitt um hvernig þetta verður. Það er alltaf verið að breyta öllu með tilheyrandi skerðingum og ófyrirsjáanleika. En maður verður bara að vera þolinmóður í þessu,“ segir Helga.
Spurð hvort þau Elís og aðrir á Breiðdalsvík séu farin að huga að öðrum stoðum undir atvinnulífið til að treysta framtíð samfélagsins segir hún þau ekki komin á þann stað. Þó að ferðaþjónustan sé sterk þá sé hún því miður ekki vel til þess fallin að reka heilsárs atvinnu á Austurlandi, að minnsta kosti ekki enn sem komið er.
Kynntust í Danmörku
Helga og Elís byrjuðu saman árið 2012. „Við hittumst fyrst í Danmörku,“ segir Helga sem var í íþróttalýðháskóla þar ytra. „Hann var þá að vinna í Þýskalandi að smíða snekkju. Systir hans bjó í Sønderborg og við hittumst fyrst á fundi hjá Íslendingafélaginu.“
Þetta hafi verið árið 2010 og hún haldið námi sínu áfram og Elís farið aftur til starfa í Þýskalandi. Þau hafi síðan næst hist hér heima á árinu 2012. „Og fljótlega upp úr því byrjuðum við saman,“ segir Helga sem fór með verðandi mannsefni sínu á heimaslóðir hans á Breiðdalsvík. Það óx ekkert í augum Helgu að flytja í þetta litla þorp hinum megin á landinu.
„Mér fannst það bara áhugavert. Ég er náttúrlega frá Hvammstanga og þetta er ekkert ósvipað og þetta var því ekkert merkileg breyting fyrir mig nema auðvitað vegalengdin,“ segir Helga.
Reyna að skipta máli
Í litlum samfélögum ber fólk gjarnan marga hatta. Helga og Elís eru engin undantekning þar á og láta taka til sín á sviði samfélagsmála. „Ég er varamaður í fjölskyldunefnd og maðurinn minn er aðalmaður í skipulagsnefnd og er búinn að vera núna sem varamaður inni í bæjarstjórn á meðan einn var í leyfi. Við reynum að skipta máli og erum mikið í uppbyggingu á staðnum. Ég græjaði til dæmis ærslabelg,“ segir Helga. Hún er í stjórn íþróttafélagsins þar sem unnið er að því að koma upp sparkvelli af því að það er enginn fótboltavöllur á staðnum.
„Ég er líka sjúkraflutningamaður hérna,“ bætir Helga við og hlær nú sjálf að þessum langa verkefnalista sínum. Það sé þó sem betur fer ekki mikið að gera í sjúkraflutningunum. Tveir séu saman á vakt hverju sinni og skiptist á að aka sjúkrabílnum. Hún kveðst hafa lokið öllu námi sem í boði sé í sjúkraflutningum á Íslandi.
Þau hjónin eru greinilega allt í öllu í sinni heimabyggð og Helga er spurð hvort þau finni til ábyrgðar gagnvart samfélaginu. „Ja, við getum ekki bara pakkað saman og farið. Það er ekkert hægt, enda enginn áhugi á því svo lengi sem mögulegt er að reka þokkalega atvinnustarfsemi á staðnum,“ svarar hún.
Ekki merkilegri en aðrir
Helga segir þau Elís lítið velta fyrir sér eigin mikilvægi. „Það skipta allir máli sem eru hérna. Við erum ekkert merkilegri en aðrir,“ undirstrikar hún. Hver hafi sitt hlutverk þótt þau hjónin gegni vissulega ákveðnu lykilhlutverki. „Það skiptir alveg máli að okkur gangi vel upp á að allt gangi upp.“
Í ljósi alls þessa vaknar sú spurning hvort þau Helga og Elís eigi nokkurn tíma frí. „Við gefum okkur alveg frí stundm,“ segir hún. Þeim finnist gaman að ferðast bæði innanlands og utan og geri talsvert af því. „Svo erum við náttúrlega með krakka á íþróttaaldri þannig að það er farið á fótboltamót og karatemót.“
Hér innanlands segir Helga þau fara víða. „Ég á hús á Akureyri með pabba mínum og okkur finnst mjög gott að fara þangað. Og við eigum hjólhýsi. Það er geggjað að fara til dæmis í Atlavík. Þangað getum við skroppið í eina eða tvær nætur og það er alltaf gott veður,“ segir hún. Henni finnist ferðalagið sjálft líka vera mjög skemmtilegt.
„Mér finnst bara geggjað að sitja í bíl og keyra eitthvert. En krakkarnir eru kannski ekki alveg sammála.“
