Útlit er fyrir að með minnkandi vöruflutningum og fækkun farþegaskipa sem koma til landsins verði allt að fjórðungs tekjusamdráttur hjá Faxaflóahöfnum á þessu ári. Þetta þýðir að tekjurnar gætu dregist saman um hátt í einn milljarð króna. Verulegur samdráttur er í inn- og útflutningi, aflagjöld hafa dregist saman og ekki er útlit fyrir að skemmtiferðaskip komi til landsins.
Gísli Gíslason, hafnarstjóri Faxaflóahafna, segir hafnir víða á landinu glíma við svipaðan vanda. Gísli lætur af störfum næstkomandi haust eftir 15 farsæl ár hjá fyrirtækinu.
Segja má að bjart hafi verið yfir hjá Gísla í starfi hafnarstjóra Faxaflóahafna fyrstu þrjú árin. Haustið 2008 reið hrunið mikla yfir með gríðarlegum tekjusamdrætti og skuldaaukningu hvarvetna í samfélaginu. Gísli segir það hafa verið gæfu Faxaflóahafna að fyrirtækið var skuldlétt þegar ósköpin gengu yfir. Faxaflóahafnir og áður Reykjavíkurhöfn hafa ætíð þurft að standa á eigin fótum og því hafa framkvæmdir sem hefur verið ráðist í ávallt verið fjármagnaðar fyrir eigið fé.
Tekjutap í hundruðum milljóna
Ekki er þó tekjusamdrátturinn nú allur Covid-19 að kenna. Gísli segir að samdráttur í inn- og útflutningi hafi gert vart við sig síðla árs 2019. Það var á allra vitorði að um þetta leyti var niðursveifla í kortunum og blikur á lofti í efnahagsmálum. Meðal annars fækkaði ferðamönnum í kjölfar falls WOW og órói var á vinnumarkaði. Skellurinn varð hins vegar hálfu verri í byrjun marsmánaðar þegar þjóðir heims brugðust við alheimsfaraldrinum með því að skella í lás. Landamæri lokuðust og miklar hömlur voru á fólks- og vöruflutningum til og frá landinu. Heildartekjur Faxaflóahafna á síðasta ári voru um 4 milljarðar króna. Gísli segir að samdrátturinn á þessu ári í vöruflutningum sé um 15 – 20% af heildartekjum. Þá gera Faxaflóahafnir ekki ráð fyrir komum skemmtiferðaskipa á þessu ári. Þessu til viðbótar hafa aflagjöld í kjölfar heimsfaraldursins dregist verulega saman. Margt hafi breyst í útgerð og dregið úr umsvifum útgerðarfyrirtækja við Reykjavíkurhöfn. Tekjutap Faxaflóahafna vegna þessa hleypur á hundruðum milljóna króna en ekki er útséð hver þróunin verður næstu mánuði og misseri.
Hafnarstjóri í 33 ár
Þannig virðist sem tímarnir séu að endurtaka sig í tíð Gísla sem hafnarstjóra án þess að nokkur fái rönd við reist vegna utanaðkomandi atburða. Ferill Gísla sem hafnarstjóri nær reyndar til lengri tíma. Hann starfaði sem lögmaður á árunum 1981-1985, en tók þá við starfi bæjarritara á Akranesi. Hann var ráðinn bæjarstjóri á Akranesi árið 1987 og gegndi því starfi til loka árs 2005. Meðfram skyldum sínum sem bæjarstjóri var hann einnig hafnarstjóri á Akranesi og síðar Grundartangahafnar. Þannig spannar ferillinn sem hafnarstjóri 33 ár.
Viðfangsefnin hafa verið af ýmsum toga í tíð Gísla og í mörg horn að líta því hafnirnar eru fjórar. Hafnarfyrirtækið Faxaflóahafnir sf. var stofnað 1. janúar 2005. Það á og rekur Reykjavíkurhöfn, Grundartangahöfn, Akraneshöfn og Borgarneshöfn. Fyrirtækið er sameignarfélag í eigu fimm sveitarfélaga, Reykjavíkurborgar, Akraneskaupstaðar, Hvalfjarðarsveitar, Skorradalshrepps og Borgarbyggðar. Mikil uppbygging hefur orðið í Sundahöfn. Þar er risinn nýr stórskipakantur og nýr viðlegukantur á Skarfabakka þar sem stóru skemmtiferðaskipin hafa lagt að bakka. Í Gömlu höfninni hefur orðið talsverð þróun m.a. í hafsækinni ferðaþjónustu í Suðurbugt. Þar voru verbúðirnar við Geirsgötu endurnýjaðar og iða nú af lífi. Í Vesturbugt hafa göngubryggjur risið m.a. í tengslum við Sjóminjasafnið sem Faxaflóahafnir studdu myndarlega. Í Örfirisey hefur athafnalíf og mannlíf tekið breytingum m.a. eftir að hluti verbúðanna við Grandagarð var breytt í verslun og þjónustu. Ennfremur var Bakkaskemma endurnýjuð til að taka á móti starfsemi Sjávarklasans.
Sérstaða Gömlu hafnarinnar
„Sjávarklasinn er afar vel heppnað verkefni sem á vafalaust eftir að sanna enn frekar gildi sitt. Þrátt fyrir breytingar í Örfirisey er aðstaða útgerðaraðila í Vesturhöfninni góð. Þar er Brim með öfluga starfsemi auk þess sem þar er fiskmarkaður. Vissulega hefur aukin umferð og breytingar í umhverfi borgarinnar áhrif á starfsemina en einnig hafa orðið miklar breytingar í útgerð og fiskvinnslu. Meginverkefnið hefur verið að halda góðri stöðu í útgerð og fiskvinnslu. Bent hefur verið á að Gamla höfnin sé um margt sérstæð þegar horft er til höfuðborgarhafna í Evrópu. Gamla höfnin státar af því að vera í hópi þeirra hafna þar sem virk útgerð og fiskvinnsla er til staðar. Allt byggir þetta á atvinnumenningu Íslendinga sem mikilvægt er að varðveita. Í bland við hafsækna ferðaþjónustu, almenna þjónustu við skip, útgerð, fiskvinnslu og menningu er höfnin skemmtilegur suðupottur ólíkra þátta, þar sem atvinnulífið þrífst í sambúð við aðgengi almennings,“ segir Gísli.
„Á Grundartanga hafa öflug þjónustufyrirtæki haslað sér völl en þar er stóriðjan kjölfestan í starfseminni. Áfram er unnið að þróun verkefna sem vonandi verða að veruleika og auka fjöldbreytni starfseminnar á Grundartanga. Á Akranesi hefur hins vegar ekki tekist að halda í þá útgerðarstarfsemi sem þar var en enn er talsverð útgerð smábáta sem landa þar um 2.000 tonnum af fiski árlega. Þar er einnig flutt inn sement og áburður. Akraneshöfn á vafalaust möguleika í framtíðinni m.a. í smábátaútgerð og ferðaþjónustu.“
Stór verkefni framundan
Gísli segir að á síðustu árum hafi umhverfis- og öryggismál verið mikilvægur þáttur í starfsemi Faxaflóahafna. Faxaflóahafnir státi nú af umhverfis- og öryggisstjórnunarkerfi og jafnlaunavottun fyrst íslenskra hafna. Frá árinu 2007 hafi verið haldið grænt bókhald auk þess sem um nokkurra ára skeið hafi verið fylgst með gerlamagni á hafnarsvæðunum. Að auki hafi verið unnar skýrslur síðustu ár um útblástur skipa og nú er unnið að undirbúningi landtenginga flutningaskipa í Sundahöfn. Umhverfismálin muni, eins og síðustu ár, skipta miklu máli í þróun og rekstri Faxaflóahafna.
„Stór verkefni eru framundan og fyrirtækið á að vera vel í stakk búið að glíma við þau. Hafinn er undirbúningur að landgerði í Vatnagörðum með lengingu Skarfabakka að Kleppsbakka. Þá er verið að undirbúa dýpkun utan Sundabakka til að tryggja öryggi nýrrar kynslóðar, stækkandi flutningaskipa. Á Akranesi er í undirbúningi endurnýjun á fremsta hluta aðalhafnargarðsins og lítlsháttar lengingu hans. Það mun opna færi á að fá minni farþegaskip til Akraness. Loks má nefna verkefni á vegum Þróunarfélags Grundartanga sem eru í undirbúningi. Vonandi verður eitthvert þeirra verkefna að veruleika á Grundartanga.
Faxaflóahafnir munu um ókomin ár verða mikilvægasta sjóflutningagátt landsins og þróast áfram sem slík. Hafnarsvæði fyrirtækisins hafa hvert sína sérstöðu og mörg tækifæri eru til þróunar á hverju þeirra. Þótt á móti blási nú þá sýndi það sig í kreppunni árið 2008 að öll él birtir um síðir og í viðspyrnu og endurnýjuðum þrótti efnahagslífsins þá skipta hafnarsvæðin miklu máli. Öflug hafnarstarfsemi skiptir nefnilega miklu máli fyrir samfélagið í heild og ekki síst fyrir þau byggðarlög sem standa að Faxaflóahöfnum,“ segir Gísli.
