Starfsemi Sæbýlis í Grindavík gengur eftir áætlunum og nýlega var fyrsti prufuskammturinn af sæeyrum seldur til áhugasamra kaupenda í Þýskalandi. Sæeyra eru ein verðmætasta eldisafurð í heimi.
Eldi á sæeyrum er verkefni sem hefur átt hug Ásgeirs Eiríks Guðnasonar, stofnanda og framkvæmdastjóra Sæbýlis, um langt árabil. Nú hillir undir að starf hans og samstarfsmanna beri ríkulegan ávöxt en áformin eru enn þá stærri; bygging fyrsta áfanga 200 tonna áframeldisstöðvar með lóðréttu hillukerfi í Auðlindagarði HS Orku á Reykjanesi sem ætlunin er að byggja upp í yfir 1.000 tonna framleiðslu. Fyrirhugað er að taka hana í notkun eftir tvö ár en framkvæmdir hefjast strax á næsta ári. Ungviðaframleiðslan er í nýuppgerðu húsi á Ægisgötu 1. í Grindavík og mun fram að því bæði hýsa ungviða- og áframeldi. Miðað við kílóverð á sæeyrum sem fást í dag má áætla að 1.000 tonna ársframleiðsla geti skilað allt að 10 milljörðum króna í útflutningsverðmætum.
Barnið farið að hlaupa
Það var strax árið 1988 sem Hafrannsóknastofnun hóf að gera tilraunir með eldi á sæeyrum í eldisstöð sinni á Stað í Grindavík. Ásgeir var þá starfsmaður Hafrannsóknastofnunar en hann er menntaður líffræðingur. Hann stofnaði árið 2007 fyrirtækið Sæbýli ásamt félögum sínum og hefur helgað sig verkefninu allar götur síðan.
Sæbýli er í eigu Ásgeirs, Eyris Invest og fleiri fjárfesta. Stjórnarformaður félagsins er Sigurður Pétursson, stofnandi Novo Food í Frakklandi og laxeldisfyrirtækisins Arctic Fish á Vestfjörðum. Félagið gerði nýlega samning við HS Orku um uppbyggingu sæeyrnaeldis í Auðlindagarðinum með nýtingu á jarðvarma, hreinum borholusjó og grænni raforku í huga.
„Þótt verkefnið sé komið töluvert áleiðis lítum við enn á okkur sem frumkvöðlafyrirtæki. Barnið er fætt, það lærði að skríða og ganga og við teljum að það geti farið að hlaupa innan tíðar,“ segir Sigurður.
Margþætt sérstaða Sæbýlis
Sérstaða Sæbýlis er margþætt. Í fyrsta lagi felst hún í eigin klakstofn sem hefur verið ræktaður upp frá árinu 2007. Sigurður segir að eigin klakstofn sé grunnurinn að því að fyrirtækið geti vaxið. Flutt voru villt dýr frá Japan og Kaliforníu en til þess að þau yrðu að eldisdýrum þurfti að fara í gegnum þrjár til fjórar kynslóðir með tilheyrandi hrygningum og undaneldi. Ásgeir fór nokkrar ferðir til Japans til þess að sækja klakdýr, þau bestu sem voru á boðstólum. Nú eru í eldi tvær gerðir sæeyra; rauð sæeyru frá Kaliforníu, (Californian Red Abalone), og japönsk sæeyru, (Ezo Abalone), sem Sæbýli mun leggja aðaláherslu á og skipta mestu máli i markaðslegu tilliti. Ísland er eina landið utan Japan sem ræktar Ezo sæeyru sem er ein verðmætasta eldistegund sem ræktuð er í heiminum. Klakdýrin eru 3.000 talsins sem skila af sér hrognum og svilum í hverri viku. Hrognafjöldi úr hverju sæeyra ræðst af stærð en getur verið á bilinu ein og upp í 30 milljónir hrogna. Þumalputtareglan er síðan sú að 10% hrognanna verði að eldisdýrum.
Stýrðar aðstæður í eldi
Í öðru lagi felst sérstaðan í einstökum, náttúrulegum aðstæðum. Erlendis fer sæeyrnaeldi fram að langmestu leyti í sjókvíum þar sem erfitt er að koma að framleiðslustýringum og yfirsýn yfir eldið er takmarkað. Hækkandi hiti sjávar og þá sérstaklega súrnun sjávar hefur verið að há marga eldisframleiðendur sæeyrna. Hjá Sæbýli fer eldið allt fram innanhúss við stýrðar aðstæður. Sigurður telur líklegt að þegar áframeldið verður komið á þann stað sem áformað er, verði álíka margir tæknimenn við störf eins og líffræðingar eða sérfræðingar á sviði eldis. Ásgeir segir að stefnt sé að því að framleiðslan verði að miklu leyti tölvustýrð og sjálfvirknivæðing með þjörkum muni draga verulega úr mannaflsþörf.
Þari í öll mál
Kjörhitastig fyrir sæeyru er 18-20 gráður og eldið væri ekki raunhæft nema vegna þessara einstæðu náttúrulegu aðstæðna sem bjóðast á Reykjanesinu. „Hvergi í heiminum eru sæeyru alin svo norðarlega á jörðinni eins og hér á Íslandi. Við nýtum okkur hreinan sjó úr borholum og fáum heitt vatn frá Svartsengi hér í Grindavík sem við blöndum út í sjóinn. Þannig sköpum við kjöraðstæður fyrir eldi á þessum dýrum eins og þau væru í Japan, nema hvað það eru alltaf kjöraðstæður hjá okkur alla daga ársins,“ segir Sigurður.
Fóðurkostnaður við eldið er í algjöru lágmarki því fæðan er þari sem sóttur er í fjörur í nágrenninu. Einnig er gefið þurrfóður sem framleitt er í samstarfi við innlenda framleiðendur. Sigurður hefur langa reynslu úr laxeldi og bendir á að í þeirri grein sé fóðurkostnaður um 60% af framleiðslunni en undir 20% í sæeyrnaeldi hjá Sæbýli.
Lóðrétt eldiskerfi
Hann segir að starfsemi Sæbýlis veki mun meiri athygli utan landsteinanna en hér innanlands. Nokkrir hópar Japana hafi til að mynda heimsótt fyrirtækið og hafa furðað sig á því að hægt sé að framleiða sæeyru við íslenskar aðstæður, eldisdýr sem mest er framleitt af í Asíu. Fyrsta prufusala á afurðum fór fram daginn eftir að blaðamaður heimsótti Sæbýli. Þar var um að ræða þýskan aðila sem stendur að kynningu á afurðinni hjá einni virtustu veitingahúsakeðju Þýskalands. Afurðir Sæbýlis eru seldar undir vörumerkinu Aurora Abalone.
Ásgeir bætir því við að kerfisuppbyggingin á eldinu sé einkar mikilvæg. Farin verði sú leið að byggja áframeldið í Auðlindagarðinum á hæðina með svokölluðu hillukerfi eins og í vöruhúsi. Á ensku þekkist þessi aðferðarfræði undir heitinu vertical farming, lóðrétt eldiskerfi, og er þekkt í framleiðslu til dæmis á grænmeti. Þessi leið er m.a. farin til þess að ganga síður á landrými, spara mannafla og byggingarkostnað og bæta yfirsýn yfir eldið. Hann segir að þessi aðferð sé einstök á heimsvísu við eldi á sæeyrum. Auk þess að geta stýrt hitastiginu býður kerfið upp á nákvæmar stýringar á sýrustigi, súrefnisgildi og birtu. Smíðað hefur verið utan um allar þessar stýringar tölvukerfi sem byggt er á íslensku hugviti og hefur aðallega verið í höndum Raf í samstarfi við starfsmenn Sæbýlis.
Yfir 50 evrur kílóið
„Sæeyru eru verðmætustu eldisdýr í heimi. Þetta er ekki ódýr vara en hún er eftirsótt. Japanir sem hingað hafa komið hafa fengið að bragða á okkar vöru og viðbrögðin eru undantekningarlaust þau að þetta séu bestu sæeyru sem þeir hafi smakkað.“
Skipulagið til framtíðar verður með þeim hætti að áframeldi á allt að 1.000 tonnum á ári verður í nýju eldisstöðinni á Reykjanesi en ungviðastöðin verður í húsinu á Ægisgötu þar sem öll starfsemin er núna.
Þær afurðir sem fóru til Þýskalands nýlega í fyrstu eiginlegu afurðasölu Sæbýlis seldust á tæpan 10 þúsund krónur kílóið (65 evrur/kg). Á sama tíma var verð á eldislaxi í sögulegum hæðum. Þá fengust 12 evrur fyrir kílóið. Sæeyrun eru því fimmfalt verðmætari afurð en eldislax. Þess ber þó að geta að verð á laxi er óvenjuhátt og meðalverð síðustu tveggja ára er 6 evrur á kílóið. Út frá því eru sæeyru tífalt verðmætari afurð en eldislax. Heimsmarkaður fyrir sæeyru var 240 þúsund tonn á síðasta ári eða meira en allur þorskafli Íslands. 90% af heildarsölu á sæeyrum á heimsvísu er til Asíu. Heimamarkaður Sæbýlis verður hins vegar Evrópa og Bandaríkin. Flutt eru inn 1.000 tonn á ári af sæeyrum til Evrópu, fyrst og fremst frá Asíu og Eyjaálfu. Talsverð framleiðsla er til dæmis í Ástralíu en einnig Suður-Afríku.
