Í aðsendri grein eftir Árna Sverrisson, formann Félags skipstjórnarmanna, vísar hann til skrifa Gísla Arnórs Víkingssonar sjávarlíffræðings og eins fremsta hvalasérfræðings landsins, um heildarafrán 12 helstu hvalategunda við Ísland sem út frá stofnstærðartölum var 7,6 milljónir tonna. Gísli lést í júlí 2022.
Að gefnu tilefni vek ég athygli á nauðsyn þess að hafrannsóknir verði efldar og að við Íslendingar veiðum hvali. Við skipstjórnarmenn erum sannfærðir um að fjölgun hvala hefur áhrif á loðnustofninn og aðra fiskistofna. Hvalir éta á hverju ári milljónir tonna af átu og öðru fiskmeti. Að öllu eðlilegu ætti loðnuvertíð nú að standa sem hæst, loðnufrysting og hrognataka ætti að vera í fullum gangi. Gjaldeyrir ætti að streyma í þjóðarbúið, en góð loðnuvertíð getur skilað allt að 40 milljörðum í útflutningstekjur fyrir þjóðarbúið. Þess í stað stefnir í fjórða loðnubrest síðan loðnuveiðar hófust árið 1963, en engin loðnuveiði var árin 2019, 2020, 2024 og nú 2025, þannig eru uppsjávarskipin verkefnalítil um þessar mundir, flest bundin við bryggju.
Áhafnir þeirra veiða enga loðnu í ár, utan þess sýnishorns sem var varla upp í nös á ketti, en ekki ber að vanmeta, sem skilar líklega um einum milljarði í útflutningstekjur.
Hvað segir Hafró um ástandið?
Guðmundur J. Óskarsson segir á mbl.is þann 15. febrúar sl. um loðnuleysi vetrarins að sterkar vísbendingar séu um að framleiðni loðnustofnsins hafi minnkað. Hann talar um sveiflur í árgangastærð, áhrif umhverfisbreytinga, sjávarhita, ráðgjöf Hafró og það magn sem afræningjar éta af loðnu, þar með talið þorskur og hvalur. Í fyrsta tölublaði Víkingsins árið 2000 skrifaði Gísli heitinn Víkingsson grein um ástand hvalastofna og fæðunám þeirra á Íslandsmiðum.
„Stór hluti fæðu hvala eru nytjategundir sem fiskimenn veiða. Það er útbreiddur misskilningur að skíðishvalir éti einungis svifdýr eins og krill (átu). Staðreyndin er hins vegar sú að skíðishvalir eins og tannhvalir éta ýmsar fisktegundir.“ Og síðar: „Það eru bæði gömul og ný sannindi að fiskimenn eru í samkeppni við sjávarspendýr um þá fæðu sem sjórinn gefur af sér. Eftir rúmlega áratugs bann Alþjóða hvalveiðiráðsins virðast flestir hvalastofnar vera vel á sig komnir og fer hvölum fjölgandi. Ef fjölgun heldur áfram sem horfir, liggur það í augum uppi að fæðumagn hvala vex að sama skapi. Slík þróun hlýtur fyrr en seinna að slá alvarlega í bakseglin með þeim afleiðingum að verulega mun draga úr fiskveiðum í framtíðinni.“
Éta 7,6 milljónir tonna á ári
Varðandi fæðuval hvala skrifar Gísli m.a.: „Hvalir eru líklega óvíða eins stór og mikilvægur hluti sjávarvistkerfa eins og hér við land. Samkvæmt talningum undanfarinna áratuga hafa orðið umtalsverðar breytingar á hvalastofnum við landið þó mismiklar eftir tegundum. Þar ber hæst mikla fjölgun hnúfubaks og langreyðar og tilfærslu í útbreiðslu hrefnu.
Út frá stofnstærðartölum nemur heildarafrán 12 helstu hvalategunda við Ísland u.þ.b. 7,6 milljónum tonna á ári (þar af 3,3 milljónir tonna af fiski). Stórtækustu afræningjarnir eru langreyður (1,8 milljón tonn), hrefna (1,5 milljón tonn) og hnúfubakur (1,1 milljón tonn). Vistfræðilegt samspil hvala- og fiskistofna er flókið og erfitt að meta, ekki síst á tímum mikilla breytinga í umhverfi sjávar eins og orðið hafa síðustu tvo áratugi. Til lengri tíma litið er ljóst að afrán hvala verður umtalsvert minna ef hvalveiðar verða stundaðar samkvæmt RMP (endurskoðað stjórnunarferli) kerfinu en það væri án hvalveiða.“
Þekking okkar á lífríki hafsins er talsverð, en mikið vantar þó upp á þann skilning. Við því er bara eitt að gera, það þarf að efla rannsóknir, en ekki síður þurfa allir hagsmunaaðilar tala saman og skiptast á skoðunum. Í mörg undanfarin ár hafa skipstjórar talað um að mikill fjöldi hvala fylgi loðnugöngunni alveg frá norðurdjúpi austur um land og alveg inn á Faxaflóa og Breiðafjörð þar sem loðnan hrygnir. Eitt er víst, þetta var ekki svona á árum áður, þetta er breyting, augljóst að hvalurinn er að éta loðnu.
